Fitopatologia leśna (19)

wyróżnia się zgniliznę mokrą (zwana też miękką) i zgniliznę suchą. ZgniliźniJ mokrej ulegają przeważnie źle przechowywane soczyste narządy roślin, jak bul-j wy ziemniaka, nasiona drzew leśnych itd. Natomiast ogromnie ważne w gosp darstwie leśnym zgnilizny drewna zalicza się do zgnilizny suchej.

6. Powstawanie raków drzewnych.

4. Zniekształcenia

Zniekształcenia są następstwem zakłóceń procesów wzrostu roślin. Stanowią one] bogatą grupę objawów chorobowych. Można je podzielić na zniekształcenia! zwykle i plastyczne.

Przez zniekształcenia zwykłe rozumie się na ogół „wszelkie zmiany kształtu całej rośliny lub jej narządów (w porównaniu z rośliną normalną), z wykluć niem zmian objętościowych, które traktuje się jako zniekształcenia plastyczne”} (Zaleski 1958). Zwijanie się liści wiązów porażonych przez grzyb OphiostonuĄ ulmi stanowi przykład zniekształcenia zwykłego, bo liście te nie zmieniły atu! wielkości swej powierzchni, ani objętości (nie stały się grubsze ani cieńsze), lecz] zmieniły swe położenie, przekształcając się z płasko rozpostartych w zwinięte] (zniekształcenie położenia). Do zniekształceń zwykłych prowadzi także gnicie] drewna. Wskutek zgnilizny bowiem drewno niemal nie zmienia objętości ani in-nych wymiarów, lecz jedynie swą konsystencję, staje się luźniejsze, a tym samym] miększe (zniekształcenie konsystencji). Do zniekształceń zwykłych zalicza się po-] nadto zmiany kształtu, pokroju, symetrii i struktury (np. zmiany struktury po-j wierzchni liści z miękko owłosionej na szorstko owłosioną).

Bardziej zróżnicowane są zniekształcenia plastyczne, które można podzielić na ] skarłowacenia, wybujałości, pędzenie nowych narządów, dziwotwory i nowotwo-j ry. Skarłowacenia (atrofia) polegają na niedorozwoju bądź zastoju we wzroście] lub pomnażaniu się komórek. W następstwie całe chore rośliny lub ich części wykazują mniejsze rozmiary niż normalnie. Wybujałości są zjawiskami odwrotnymi do skarłowaceń. Polegają one na nadmiernym wzroście komórek (hipertro- j fia), ich liczby (hiperplazja) albo też na jednym i drugim równocześnie. W na-' stępstwie całe chore rośliny lub ich części wykazują rozmiary większe niż normalnie. Jako przykład wybujałości można wskazać wrzecionowato zgrubiałe części pędów sosny zwyczajnej porażonej przez grzyb Cronartium Jlaccidum. Wytwarzanie nowych narządów oznacza regenerację narządów wegetatywnych utraconych wskutek choroby. Jako przykład niech posłuży odradzanie się igieł sosny zwyczajnej utraconych w następstwie porażenia wiosenną osutką sosny lub pędzenie u nasady korony nowych pędów, obserwowane u wiązów silnie ogołoconych z liści wskutek porażenia holenderską chorobą wiązu (sprawca: Ophio-stoma ulmi).

Dziwotworami lub potwornościami nazywamy silnie zniekształcone albo przekształcone całe rośliny lub ich części; przyczyny tego zjawiska nie są znane. Stanowią one przedmiot zainteresowania osobnej gałęzi wiedzy zwanej teratologią. Ponieważ występują one rzadko, mają małe znaczenie gospodarcze, a ponadto nie są dotąd znane możliwości ich zwalczania; fitopatolodzy interesują się nimi tylko marginesowo. Częściej w lasach spotykanymi przypadkami dziwotworów są: staśmienia łodygi (fasciato), skręty łodygi (torsio), czyli kręty przebieg włókien pni różnych gatunków drzew (sosny, jodły, kasztanowca i in.), przerosty (prolifi-catio), czyli wyrastanie jednego narządu z drugiego, np. jednej szyszki modrzewia z drugiej i inne.

Nowotwory są tworami wyrosłymi w miejscach, w których na normalnej roślinie się nie tworzą, albo też głęboko plastycznie przekształconymi narządami. Naukowo nazywa się je cecydiami (narośle, wyrośle). Jako przykłady narośli spowodowanych przez czynniki roślinne (fitocecydia) można podać guzowatość korzeni spowodowaną przez bakterię Agrobacterium tumefaciens, czarcią miotłę jodły spowodowaną przez grzyb Melampsorella caryophyllacearwn i inne.

5. Rany

Rany są następstwem przerwania ciągłości tkanek, które może mieć miejsce albo jako skutek chorobowych procesów przeciwdziałających spoistości tych tkanek (procesy rozpadu bądź dezintegracji), albo jako efekt działania czynników mechanicznych. W zależności od umiejscowienia danej tkanki (wewnątrz lub w powierzchniowej partii ciała rośliny), można mówić o ranach wewnętrznych lub zewnętrznych. W przypadku ran zewnętrznych zawsze występuje przerwanie ciągłości tkanki okrywającej (skórki, korka). Rany takie mogą być: gładkie lub szarpane - zależnie od tego, czy ich brzeg jest równy, czy też nierówny, a więc zygzakowaty, postrzępiony itp., powierzchniowe lub wgłębne - zależnie od tego, czy przerwaniu uległa tylko tkanka okrywająca, czy też ponadto także tkanki głębsze, wąskie lub szerokie - w zależności od tego, czy brzegi ran się stykają, jak np. w przypadku ran ciętych, czy też są od siebie oddalone.

Każda rana stanowi dla rośliny pewne niebezpieczeństwo, tym większe, im większa jest jej powierzchnia oraz im więcej jest ich na tej samej roślinie. Rany na łodygach drzew leśnych stanowią przede wszystkim bramy wejścia dla różnych czynników pasożytniczych, głównie grzybów zwanych hubami, powodujących zgniliznę drewna.

Roślina reaguje na zranienie wyzwoleniem procesów zmierzających do zagojenia rany. Zależnie od swych specyficznych uzdolnień, zranionego narządu, wielkości rany itp., dokonuje tego w różny sposób. Możliwe działania, jakie roślina wyzwala w celu gojenia ran, są albo doraźne, albo trwałe. Pierwsze obejmują wydzielanie substancji płynnych (żywic przez drzewa iglaste, gum przez drzewa pestkowe, śluzu przez kaktusy itd.), mechaniczne uszczelnianie tkanek przylegających do powierzchni rany (za pomocą torusów w jamkach i hipertrofii komórek) i chemiczne zmienianie ścian komórkowych (skorkowacenia). Do drugich natomiast zalicza się tworzenie zasklepów prostych i zasklepów złożonych. Przez zasklep (callus) rozumie się tkankę lub tkanki gojące rany. Zasklep prosty składa się wyłącznie z tkanki korkowej. Zasklep taki można obserwować na przykład na powierzchni przekroju bulwy ziemniaka, na której już po kilku godzinach po przekrojeniu powstaje warstwa korka. Większe rany na zdrewniałych pędach roślin drzewiastych goją się za pomocą zasklepów złożonych. Zasklep taki tylko w początkach swego rozwoju utworzony jest z jednej tkanki, mianowicie z miękiszu drzewnego, która jednak później różnicuje się stopniowo na tkanki spotykane w normalnym narządzie. Tkanka zasklepu złożonego wytwarza się na brzegach rany pnia lub gałęzi w takiej obfitości, że przyjmuje postać wału „zalewającego” stopniowo powierzchnię rany. Obficiej powstaje tkanka zasklepowa w miejscach o słabszym nacisku kory na walec drzewny, tzn. wię-