Fitopatologia leśna (84)

miarach 50-60 (rm, zwane też zarodniami pływkowymi. Zarodnia po doi odpada, a trzonek zarodnionośny przedłuża się i wytwarza na szczycie no rodnię.

Dojrzała zarodnia wytwarza w warunkach bardzo dużej wilgotności (la tworzenia się kropli) po 10-50 pływek (rys. 42), z których każda może rzyć strzępkę kiełkową i zakazić nią siewkę. Natomiast w warunkach bar chych zarodnia pływkowa przyjmuje charakter konidium, tzn. wytwarza jad łość tylko jedną strzępkę kiełkową i może wskutek tego zakazić tylko jedną^ kę. Cykl rozwojowy, tzw. mały: zarodnia pływkowa - pływki - zakażenie «i - zarodnia pływkowa, powtarza się w ciągu deszczowej wiosny i wczesnego? wielokrotnie i dlatego bywa groźny. W późniejszym stadium choroby pat~ wytwarza w zamierających lub już obumarłych partiach siewek oospory (ryrf 43), które z kolei dostają się z rozpadającymi się resztkami gospodarza do Ospory są kuliste, brunatnawe, gładkie, średnicy 24-30 pm; po przezitn stanowią źródło wiosennego porażenia siewek. Kiełkują one w zarodniepi we, a te z kolei wytwarzają pływki, które albo atakują roślinę bezpo# w glebie, albo też razem z odpryskami spadających na ziemię kropel desz stają się na różne nadziemne części siewek i zakażają je. W niesprzyjających: runkach (np. podczas suszy, przy braku rośliny-gospodarza) oospory nie kjf ją, lecz zachowują zdolność kiełkowania aż do 4 lat. Jest to zjawisko częste u togenów glebowych o charakterze „intruzów”, mające na celu ograniczenia? bezpieczeństwa wyginięcia wskutek utraty kontaktu z gospodarzem. Pov problem „zakażonej” (skontaminowanej) gleby. Patogenowi sprzyja dość' kie pH (ok. 7) i duża wilgotność środowiska.

1

		|	j4
	A
	O
1)	O 3	f		05
				4

Rys. 42. Fragment skórki siewki buka z umieszczonymi na niej zarodniami pływkowymi patogena Phytophthora cactorum w czasie kiełkowania (a - wg De Bary’cgo, Hartiga i Warda) oraz zarodnia pływkowa zachowująca się jak konidium, tzn. kiełkująca strzępką kiełkową (/;):

1    - uwalnianie pływek z. zarodni pływ

2    - pływka,

3,5,6 - pływki w różnym stadium kiełkowania,    _

4 - jedna pływka kiełkuje, nic opuszcząjj zarodni pływkowej

Rys. 43. Oogonium (na odgałęzieniu s,

-    z prawej) i antheridium (z lewej) P^a|-Phytophthora cactorum (wg De Bary ^e8r

-    z Warda). Antheridium (plemnia) P⁷⁷ ścianę oogonium (lęgni) i zapładnia sWgJ treścią oosferę (komórkę jajową) - P° oospora

■b£t wys°^ce —    —

Zjawisko zgorzeli siewek, jako obejmujące interakcje między wieloma patoge-jj wieloma gospodarzami i wieloma czynnikami środowiska zewnętrznego,

złożone i dlatego trudne do badania i zwalczania.

r trunki sprzyjające. Jednym z warunków sprzyjających występowaniu zgoli ,| _si_ewek jest przejściowa, związana z określoną fazą ontogenezy, dyspozycja EIrobowa gospodarza. Wynika ona z tego, że po krótkim okresie kiełkowania, rktóryni roślina-gospodarz jest skazana na zapasy pożywienia zawarte w nasie-« _mUSi się ona przestawić na samodzielne odżywianie, co prowadzi do krótko-I tfwalego kryzysu energetycznego w metabolizmie młodej siewki (Tesche 1968). ^wypadku siewek sosny kryzys ten zaczyna się jeszcze przed wystąpieniem ob-• ów chorobowych nadmierną zawartością amoniaku w tkankach gospodarza Ipry równoczesnym spadku poniżej normy zawartości trójfosforanu adenozyny, związku o bardzo dużym potencjale energetycznym. Wynikająca stąd dyspozycja na zgorzel, którą Giiumann (1959) nazwał podatnością ontogenetyczną, trwa u sosny do około 6 tygodni po wzejściu, a swoje maksimum osiąga około drugiego tygodnia (po wzejściu). Dyspozycja ta może przez wpływy środowiska być zwiększana lub zmniejszana. Zwiększająco wpływają takie czynniki, jak wysoka wilgotność gleby przy równoczesnym obniżeniu temperatury, wyschnięcie gleby, duża zawartość azotu w glebie i występowanie w niej znacznych ilości toksyn wydzielanych przez patogeny lub też pochodzących z rozkładu martwej substancji organicznej. Wielki wpływ wywierają też żywe komponenty (oprócz patogenów) środowiska glebowego.

Wedernikow i Jakowlew (1972) słusznie zauważają, że szereg grzybów, jak np. gatunki rodzaju Fusarium, wykazujących zdolność do zarówno pasożytniczego, jak i saprotroficznego trybu życia, mogą w jednym wypadku powodować choroby, w drugim zaś jedynie towarzyszyć chorobie powodowanej przez inne grzyby. Zmiana warunków środowiska glebowego może spowodować przestawienie się określonych komponentów zbiorowisk grzybów z saprotroficznego na pasożytniczy tryb życia połączone z ich namnożeniem się. Badając zgorzel siewek sosny, Mańka i Burkolt-Klonowa (1970) stwierdzili, że stosunek grzybów patogenicznych do niepatogenicznych wynosił na korzeniach chorych 3:1, a na zdrowych ld. Badania zaś (Mańka, Gierczak, Prusinkiewicz 1968) przeprowadzone : w nadleśnictwie Wierzchlas w rezerwacie cisowym, w którym siewki cisa rok-rocznie giną od zgorzeli, i w oddziale 331, w którym pod okapem drzewostanu sosnowego rozwija się zdrowy nalot cisowy wykazały, że w pierwszym obiekcie ISiewki są zabijane przez grzyb Cylindrocarpon destructans (Zins.) Scholten, przy | eym na ich korzeniach brak zupełnie grzyba Mycelium radicis atrovirens Melin, h * drugim zaś na korzeniach siewek cisa występuje obficie grzyb Mycelium radi-[i ^c‘^ltrovirens, podczas gdy równocześnie brak na nich grzyba Cylindrocarpon de-I ^ctans- Bliższe badania wykonane metodą szeregów biotycznych wykazały, że I ^^ezerwacie zaszły od pewnego czasu zmiany warunków środowiska glebowego M*®ożliwiające rozwój grzyba Mycelium radicis atrovirens, występującego po-P17H ^na korzeniach zdrowych drzew leśnych i spełniającego rolę ochronną grzybami patogenicznymi.

W/pwona. W ochronie przed zgorzelą siewek stosuje się profilaktykę dyspozy-duż ^ P^r°fil^aktykę infekcyjną i terapię. Profilaktyka dyspozycyjna przykłada ^J^Wagę m.in. do wyboru miejsca pod szkółkę leśną. Zaleca ona unikać gleb r-^Ich, wilgotnych, źle zdrenowanych, ale także zbytnio piaszczystych, na któ-stwo o niedostatki pokarmowe i wilgotnościowe. Zgodnie z jej zasadami