Fitopatologia leśna (94)

Rys. 50. Osutka północna sosny powodowana przez grzyb Laphodemelki sulcigena (wg Pfichody).

Od lewej: para porażonych igieł sosny, fragment porażonej igły w powiększeniu, worki z zarodnilcam workowymi

cylindrycznych do maczugowatych, o wymiarach 115-150 x 12,5-17,5 pa

w nich zaś w dwóch szeregach ułożone maczugowate zarodniki workowe (po w jednym worku) o wymiarach 35,0-57,5 x 3,7-5,0 pm, otoczone warstwą śluzi Po dłuższym przechowywaniu w warunkach sztucznych kultur początkowo je< nokomórkowe zarodniki workowe mają wytwarzać po 3-5 poprzecznych prz( gród (Kowalski). Zarodnikowanie konidialne dotychczas nie jest znane.

Chorobie mają sprzyjać chłodne i wilgotne lata oraz eksponowane miejsci jak szkółki leśne, brzegi dróg itp. Z wyjątkiem niektórych obszarów i lat o sprzy jających warunkach choroba nie była zaliczana do uciążliwych. Czasem jedna rozważa się potrzebę ochrony przed nią. Wyraził ją Stoli (1959), a Żurawlew i So kołow (1969) zalecali nawet konkretne zabiegi, mianowicie opryskiwanie 1-2*/ cieczą bordoską i niszczenie igieł przedwcześnie opadłych w szkółkach nazi

5. Inne osutki sosny

Patogeny: Dothistronui pini Hulb., Rhizosphaera kalklwjfii Bub., Scirrhia acicola (Dearn) Siggers i inn

Oprócz poprzednio wymienionych i opisanych osutek sosny zwyczajnt głównie w Polsce chodzi) znanych jest jeszcze szereg innych jej osutek, wiek o mniejszym, jak się wydaje, znaczeniu gospodarczym. Wspominali o trzech z nich.

Janćafik (1969) doniósł o znacznym porażeniu igieł sosny zwyczajne grzyb Dothistroma pini Hulbary (Coelomycetes, Mckmconiales), znany wc z występowania raczej na innych gatunkach sosny (P laricio, P. radiota, derosa) na kontynencie amerykańskim. Poczynając od szczytu igły żółknt stępnie brunatnieją, by w końcu w okresie wiosennym przedwcześnie Z kolei ukazują się na ich powierzchni (prawdopodobnie także już pr; opadnięciem) czarnopodkładkowe warstwiaki (acermli) z zarodnikami kc nymi. W Czechosłowacji ochraniano siewki sosnowe przed tą chorobą sz nie skutecznie fungicydami miedziowymi i preparatem Brestan (fungicj szany z udziałem manebu; obecnie wycofany ze stosowania). Ochronę prz grzybem utrudnia fakt, że od ponad 30 lat znanych jest szereg fizjologiczn patogena (Iyory 1967).

Na międzynarodowej konferencji ochrony lasu w Warszawie (1959) K. Stoli informował o obserwowanym przez siebie na terenie wschodnich Niemiec silnym występowaniu brunatnienia i przedwczesnego opadania igieł młodych sosen, spowodowanego przez grzyb Rhizosphaera kalkhoffii Bub. (Coelomycetes, Sphaerop-sidales). Ze szparek oddechowych porażonych igieł wyrastają kuliste, o szorstkiej powierzchni piknidia zawierające dość duże, owalne, jednokomórkowe, bezbarwne konidia na brunatnych fialidach. Zabiegi ochronne są podobne jak w przypadku wiosennej osutki sosny. Istnieje szereg fizjologicznych ras patogena.

Od lat 70. datuje się w USA występowanie uciążliwego porażenia sosny zwyczajnej na plantacjach choinkowych przez osutkę nazywaną „brown spot needle disease”, przy czym najbardziej podatnymi na tę chorobę okazały się proweniencje tej sosny z Hiszpanii i Francji, średnio - proweniencje niemieckie. Z innych sosen silnie porażana była sosna austriacka, podczas gdy sosna Banksa okazała się wysoce odporna. Atakowane bywają wszystkie roczniki igieł, najpierw w dolnej części korony (głównie od strony północnej). Jak podają Skilling i Nicholls (1974), w drugiej połowie sierpnia pojawiają się na igłach pierwsze przesycone żywicą, żółte plamki, wnet zresztą brunatniejące, a po rozszerzeniu się brunatnego przebarwienia na całe igły w październiku lub listopadzie przedwcześnie opadają. Przyczyną choroby jest grzyb Scirrhia acicola (Dearn.) Siggers (Ascomyce-tes, Dothideales). Na porażonych igłach pojawiają się ciemno zabarwione podkładki, a u ich wierzchołka unilokularne pseudotecja. Od pierwszych ognisk porażenia do epidemicznego wystąpienia choroby upływa zwykle okres trzyletni. Ochrona polega na doborze odporniejszych proweniencji sosny zwyczajnej, głównie jednak na stosowaniu opryskiwania fungicydami zawierającymi jako składnik czynny chlorotalonil, a także zabiegach hylotechnicznych (używanie zdrowego materiału sadzonkowego itp.).

* * * *

Przedstawione wyżej dwie choroby osutkowc sosny zwyczajnej, osutka wiosenna i osutka jesienna są (traktowane łącznie) zjawiskiem nowym i jeszcze niezupełnie wyjaśnionym w literaturze przedmiotu.

Pierwsza z nich, znana od ponad 100 lat, zwana po prostu osutką sosny, była dotychczas traktowana jako choroba o dużym znaczeniu gospodarczym i wobec tego wymagająca starannego zwalczania. Przyjmowano przy tym, że atakuje ona co prawda igły sosen należących do wszystkich klas wieku, ale naprawdę groźna jest tylko dla sosen najmłodszych, tzn. w szkółkach leśnych i najmłodszych uprawach (do 5-letnich), gdzie zatem jedynie jest uzasadniona ochrona przed nią. Uznawano też, że przedwczesny opad porażonych przez tę chorobę igieł (począwszy od sosen dwuletnich) ma miejsce głównie na wiosnę (na przełomie kwietnia i maja) oraz że jedynym jego sprawcą jest grzyb Lophode^rmium pinastri.

Ostatnio jednak pogląd na osutkę sosny został w kilku punktach zmieniony:

- sprawcą osutki sosny w jej młodym wieku (do ok. 5 lat) okazał się przede Wszystkim grzyb Lophodermium seditiosum, rzadziej inne grzyby (w tym również t* pinastri)-,

-zjawisko przedwczesnego opadania igieł (osutka) wystąpiło groźnie również Da sosnach starszych niż 5-letnie;

k -przyczynowo wiąże się to zjawisko na razie z takimi grzybami, jak Sclero-phomapythiophila, Lophodermium pinastri, Cycloneusma minus i innymi;