Fitopatologia leśna (96)

Rys. 52. Brunatna pleśń śniegowa powodowana przez grzyb Herpolrichiii juniperi (wg GaumanJjj i Ncgcra):

zamykająca szparki, <j

2    - ssawki wnikające i

do ścianek skórki, u

3    - miękisz asymilacyjny

a - porażony pęd kosówki, b igła świerka z otoczniami, c - worek z kiełkującymi zarodnikami,

(I ~ kiełkujący zarodnik workowy, J e - otocznia,

/-przekrój przez 'i porażoną igłę świerk*] ’ grzybnia

w szkółkach leśnych. Po ustąpieniu śniegów ukazuje się w takich wypadkach ob raz przypominający na pierwszy rzut oka pogorzelisko (masa pędów obrośnię tych niemal czarną grzybnią patogena).

Etiologia. Chorobę powoduje grzyb Herpotrichia juniperi (Ascomycetes, Pleo sporules), jakkolwiek podobne porażenie powoduje też grzyb Neopeckia coultą (Peck) Sacc., np. na kosodrzewinie w Karpatach (Savulescu i Rayss 1928) i so snach Ameryki Północnej. Ten ostatni patogen należy do rzędu Dotliideales, i pierwszego różni się niemal tylko mikroskopowo. Brunatna grzybnia oplatają igły gromadzi się szczególnie obficie nad szparkami oddechowymi. Przy zetki ciu z powierzchnią igły zapuszcza ona w zewnętrzne ściany komórek skórki S reg utworów ssących. Do miękiszu asymilacyjnego grzybnia wnika nie pf szparki oddechowe, lecz przez sąsiadujące ze szparkami komórki skórki. Jesień tworzą się w grzybni powietrznej otulającej igły kuliste, dość duże, czarnobrun ne otocznie, z których powierzchni wyrasta szereg poziomo skierowanych i r gałęzionych strzępek. Worki zawierają zarodniki workowe ułożone w dwóch^-! rcgach, wrzecionowate, oliwkowo zabarwione, na koniec czterokomorK (u Neopeckia coulteri zarodniki workowe występują w jednym szeregu, są» komórkowe, owalne, brunatne).

Warunki sprzyjające. Rozwojowi choroby sprzyja przede wszystkim wilgotność powietrza. W warunkach wilgotności powietrza poniżej 90%¹ grzyba sprawczego zostaje zahamowany. Optymalna dla jego rozwoju tera tura wynosi około 15°C, jednak w temperaturze 0°C rośnie tylko o niej niż w optymalnej, a zupełnie przestaje rosnąć w temperaturze Pj -5°C (Gaumann, Roth i Anliker 1934). Główną działalność chorobotwuj wija w temperaturze suboptymalnej i optymalnej wilgotności powietrza, wicie pod pokrywą śnieżną, gdzie wokół pędów gospodarza tworzą się kie przestrzenie wolne od wysokiej wilgotności względnej powietrza, nr zrozumiałe jest niebezpieczeństwo grożące drzewkom przygniecionym* śnieg do ziemi.

Ochrona. W uprawach i młodnikach jest ona trudna, często niemożliwa. Można tylko starać się wysadzać sadzonki drzew w miejscach w miarę możności zabezpieczających je przed przygnieceniem przez śnieg do ziemi, a przygniecione możliwie bezzwłocznie wyprostowywać. Takim stosunkowo bezpiecznym miej-jcem do sadzenia może być bezpośrednie sąsiedztwo pniaka, kamienia itp.

W szkółkach istnieją większe możliwości walki z tą chorobą. Tak na przykład założenie szkółki na stosunkowo mniejszej wysokości może zmniejszyć straty, choć z drugiej strony właściwości sadzonek wyprodukowanych w takich warunkach mogą nie odpowiadać potrzebom związanym z warunkami panującymi _w wyższych położeniach, gdzie one mają być wysadzone. W tym ostatnim wypadku należy szkółkę założyć odpowiednio wyżej, ale w miejscu znanym ze stosunkowo najbardziej ograniczonego zasypywania masami śnieżnymi. Można też materiał sadzonkowy w szkółkach chronić przez zakładanie sztucznych osłon przeciwśnieżnych, rzadkie siewy itp. Do ograniczenia strat może się też przyczynić wysadzanie na zagrożonych miejscach odmian i gatunków drzew szybko rosnących bądź stosowanie zabiegów pielęgnacyjnych przyspieszających wzrost. W ostateczności jest też możliwa ochrona chemiczna, która może polegać na opryskiwaniu sadzonek w szkółkach środkami grzybobójczymi tuż przed rozpoczęciem się zimy (Hubert 1931) lub na dezynfekcji gleby, jak to wykazał Jamalai-nen (1956), skutecznie opylając (w Finlandii) w połowie listopada glebę 20% preparatem pięciochloronitrobenzcnowym (PCNB).

Przy sposobności warto nadmienić, że w regionach Europy wysuniętych bardziej na północ (Norwegia, Szwecja, Finlandia, Rosja) drzewa iglaste cierpią poważnie od podobnej, bo pod śniegiem rozwijającej się, choroby zwanej osutką śniegową, powodowanej przez grzyb Phacidium infestans Karst. (Ascomycetes, Helotiales). Po zejściu śniegu ukazują się czerwonobrunatne igły otulone białą grzybnią, która wkrótce niszczeje i zanika, a same igły stopniowo przybierają coraz jaśniejsze zabarwienie; w drugiej połowie lata na igłach pojawiają się czarne, poduszeczkowate apotecja, które dojrzewają i rozsiewają zarodniki workowe je-sienią. W Polsce choroba ta nic występuje.

9. Osutki świerka

Patogeny: Lophodermium macrosporum (Hart.) Rehm i L. piceae (Fckl.) v. Hóhn (- L. abietis Roslr.)

^jczęściej przyjmuje się występowanie dwóch chorób osutkowych u świerka po-² których jedna jakoby przeważa w świerczynach górskich (górska K*¹ *^a świerka), druga w świerczynach nizinnych (niżowa osutka świerka).

ydwu wypadkach atakowane są młodniki i drągowiny silnie zwarte.

■u Pierwszym wypadku igły na zeszłorocznych pędach żółkną na wiosnę, a na-_w ⁿⁱ?.brunatnieją. Przebarwienie to zaczyna się na jednym z końców igły lub Ł jjjk* środkowej i rozszerza się potem na całą ich powierzchnię. We wrześniu _najDr^{dzicrniku lworzi}l ^s*? ^na chorych igłach, przeważnie na ich dolnej stronie (fy_s brunatne, a potem czarno połyskujące podłużne nabrzmienia - apotecja '• Igły te pomimo obumarcia nie opadają w swej głównej masie na ziemię, ^"(Pozostają na pędach do wiosny, kiedy to miseczki dojrzewają i zaczyna się zarodników workowych. Rzadziej zdarza się opad najmłodszych igieł

Cl89^