Fitopatologia leśna (97)

Rys. 53. Osutka świerka powodowana przez grzyb Lophodermium macrosporum (a) i L. piceae (b). Porażone igły świerka i worki grzybów z zarodnikami (wg Pfichody)

wkrótce po infekcji; wtedy apotecja tworzą się i dojrzewają na igłach leżących i ziemi. Obok miseczek tworzą się niekiedy piknidia. Główna forma patogena, j phodermium macrosporum należy do klasy Ascomycetes, rzędu Rhytismata forma konidialna natomiast, nosząca nazwę Hypodermirta liartigii Hilitzer, klasy Coelomycetes, rzędu Sphaeropsidales. Worki (100 x 15-20 pm) zawierają; 8 nitkowatych zarodników workowych (75 x 1,5 pm). W piknidiach są bardzo i łe, jajowate, bezbarwne konidia. Zakażenie następuje przez szparki oddecho igieł za pomocą strzępek kiełkowych zarodników workowych. Choroba bywał ko w niektórych miejscach uciążliwa. Nie chroni się przed nią, co najwyżej usu się chore drzewa.

Druga z chorób osutkowych świerka pospolitego występuje także na inn świerkach (np. na Pieca sitchenis, P. canadensis i in.), a także na daglezji, jodle i <! sie. Porażone igły zamierając żółkną, brunatnieją i opadają. Dopiero na leż na ziemi igłach wytwarzają się wydłużone, czarne apotecja o przekroju kolis (miseczki L. macrosporum są dłuższe i mają przekrój trójkątny). Jest to głó forma patogena, który nazywa się Lophodermium piceae (Ascomycetes, Rhytu tales). Jego zarodniki workowe mają wymiary 70-80 x 1 pm. Niekiedy na ig pojawiają się także piknidia (Hypodermina abietis [Dearness] Hilitzer, klasa < lomycetes, rząd Sphaeropsidales). Choroba może być niebezpieczna tylko w \ padku ujemnego wpływu na świerczyny warunków środowiska zewnęt szczególnie niedostatku wilgoci. W wilgotnych warunkach może na por igłach wystąpić grzyb Sphaeridium candidulum Sacc. et Roum. należący do 1 Hyphomycetes, rzędu Hyphomycetales (Prichoda 1952), ograniczający swą< nością rozwój patogena; rozkładając w szybkim tempie leżące na ziemi igły, ] ten pogarsza warunki wolno rozwijających się miseczek sprawcy choroby.. gi sprzyjające rozwojowi świerczyn, zwłaszcza gdy korzystnie wpływają na wodny siedliska, są równocześnie zabiegami walki z chorobą.

10. Rdze świerka

Patogeny: Chrysomyxa abietis (Wallr.) Unger, Cli. ledi var. rltododendri (de Bary) Sa (Alb. ct Schw.) dc Bary

Rdza złotawa świerka. Choroba igieł świerka pospolitego, a niekiedy I cych świerków, jak Picea pungens czy P. morinda', znana na całym niżu j skim i w okolicach górskich do wysokości około 1700 m n.p.m. Najsili ża gęste świerczyny w wieku 10-20 lat, słabiej w pozostałych klasach znaczenie gospodarcze bywa na ogół nikłe (Neger 1924, Orłoś 1952), niekiedy tylko poważniejsze (Kohler 1932).

Na igłach tegorocznych pędów świerkowych ukazują się od końca czerwca najpierw matowe, potem świecące żółte, szerokie paski. Przy silnym porażeniu całe drzewostany przybierają z dala widoczny złotożółty odcień. W maju następnego roku na przebarwionych miejscach igieł pojawiają się pomarańczowoczer-wone wypukłe plamy (telia), o długości do kilku mm (rys. 54). Wkrótce potem igły żółkną, zamierają i przedwcześnie opadają, przez co drzewa tracą większą lub mniejszą część zeszłorocznego igliwia.

Sprawca choroby, grzyb Chrysomyxa abietis (Urediniomycetes, Uredinales), jest rdzą jednodomową ułomnocyklową, gdyż cały jej rozwój odbywa się na świerku i wytwarza tylko teliospory i zarodniki podstawkowe (sporidia). Telio-spory są bezbarwne, cienkościenne, jednokomórkowe, ustawione szeregami na szczytach strzępek zarodnikonośnych, tworząc wydłużone, czerwone poduszecz-ki rozrywające skórkę igły. W maju teliospory dojrzewają i kiełkują w wielokomórkowe podstawki, na których z kolei powstają sporidia. Te ostatnie, przeniesione przez wiatr na nowe pędy majowe, kiełkują i wnikają do młodych igieł, w których powstaje międzykomórkowa grzybnia z ssawkami (Ress 1865). Infekcji ulegają przeważnie tylko igły poszczególnych gałęzi, nie zaś całego drzewa. Często też obok silnie porażonych drzew występują zupełnie zdrowe, co wynika stąd, że infekcja zachodzi tylko w określonym stadium rozwojowym pędów, które nie zawsze przypada na okres rozsiewu sporidiów. Neger (1924) zwraca ponadto uwagę, że w chorych igłach wytwarza się dużo skrobi, która zostaje zużyta, gdy powstają teliospory. Peace (1962) wzmiankuje, że niekiedy grzyb Darluca filum Cast. (Coelomycetes; Sphaeropsidales) pasożytuje na teliach Ch. abietis. Darluca filum jest znanym nadpasożytem zewnętrznym występującym na ecjach około 70 gatunków grzybów rdzawnikowych.

Chorobie sprzyja młody wiek litych świerczyn (10-20 lat), słaba przewiewność i duża wilgotność powietrza, stąd stosunkowo wczesne, silne i częste cięcia pielęgnacyjne, wprowadzanie domieszek innych gatunków drzew itp. mogą się przyczyniać do ograniczenia występowania choroby. W razie potrzeby intensywniejszej ochrony przed nią, można by stosować także wycinanie chorych gałęzi, ale jeszcze przed ukazaniem się teliospor, oraz ochronę chemiczną i ewentualnie biologiczną.

Rys. 54. Mikroskopowy przekrój poprzeczny przez igłę świerka porażoną przez grzyb Chrysomyxa abietis. Na przekroju dwa telia, z prawej - kiełkujące teliospory (wg Ncgera)

Cl9l'^s)