Fitopatologia leśna (22)

się orzech wioski, jesion, dąb, buk, świerk pospolity, modrzew europejski, m drzew japoński, daglezja i inne; umiarkowanie podatne - niektóre topol a w znacznej mierze odporne - m.in. brzoza, wiąz, większość pospolicie uprawia.; nych topól, sosna zwyczajna i inne. Ponadto istnieje znaczne zróżnicowanie w za-, kresie odporności na niskie temperatury także w ramach populacji poszczegól nych gatunków drzew.

2. Wysoka temperatura

Różne części drzew są przystosowane do określonych temperatur maksym nych, po których przekroczeniu chorują. Na skutek przekroczenia tych temp ratur dochodzi niekiedy do przedwczesnego opadania liści i igieł, przy czym zja-i wisko to zaznacza się zwykle silniej wewnątrz korony niż na jej obwodzie.

W szkółkach leśnych, gdzie na skutek silnego nasłonecznienia temperatir gleby przekracza nieraz granicę około 54°C, giną siewki drzew leśnych (poranie szyi korzeniowej).

Bardziej znanym chorobowym następstwem działania wysokich temperat jest tzw. zgorzelina kory. Polega ona na tym, że wskutek zbytniej bezpośredniej insolacji kora i miazga (kambium) pnia (zwłaszcza w dolnej, nieosłoniętej prz gałęzie partii) ulega zabiciu i wykruszeniu, za czym idą zwykłe następstwa p wstania ran, jak wysychanie zewnętrznych tkanek drzewnych pnia i ich żaka nie przez grzyby rozkładające drewno. Zgorzelina kory występuje częściej na drzewach o cienkiej gładkiej korowinie niż na drzewach o grubej korowinie, p nadto silniej na grubych pniach niż na cienkich. W celu ochrony pni przed zg rzeliną kory należy unikać nagłego odsłaniania drzew wyrosłych w drzewosta w zwarciu, szczególnie od południa i zachodu. W końcu należy wspomnieć, że nadmierne nagrzanie powierzchni pni drzew liściastych (szczególnie buka i dębu) stwarza w nich niekiedy napięcia prowadzące do pęknięć, zwanych rysa słonecznymi.

3. Deficyt wody

Wynika on z różnych przyczyn i prowadzi do różnorodnych zakłóceń gospodarki wodnej rośliny. Nasilenie tych zakłóceń zależy od odporności roślin na br wody, przy czym według Levitta (1951) i Lijina (1957) odporność ta jest związana z kwasowością i koncentracją soli w komórkach. Najczęstszą przyczyną ni dostatku wody dla roślin jest spadek jej zawartości w glebie (np. wskutek odwc nienia), dłużej trwający brak opadów itp., zwłaszcza gdy tym zjawiskom towa rzyszy wysoka temperatura powietrza i bardziej intensywne jego ruchy. W tyc warunkach nastaje susza nasilająca proces transpiracji roślin przy wzrastającyc trudnościach zaopatrywania ich w wodę. Przy nagłym i znacznym zwiększeni' transpiracji dochodzi do przedwczesnego opadania igieł z młodych drzew igła* stych, związanego z utratą turgoru przez soczyste tkanki znajdujące się u podstawy tych narządów (Patton i Riker 1954), a w przypadku drzew liściastyC (częściowo także iglastych) do więdnięcia ich części soczystych. Innym zjawiskiem chorobowym wynikającym z niedostatku wody jest zamieranie igieł, a nawet całych drzew iglastych w zimie. Zjawisko to nazywane zimowym usychanie

(niekiedy także liściastych) występuje w połowie zimy bądź wczesną wio-i Dolega na tym, że po okresie zimowej pogody następuje pod wpływem na-^s"^ą' ^Pwzrostu temperatury (a także nieraz działania wysuszającego wiatru) tfzne wyparowanie wody z igieł, podczas gdy znajdujący się w zamarzniętej ® glebie system korzeniowy nie może jej pobierać z otoczenia, a zamarznięci®®^ przekazywać do korony. Niedostatek wody jest czynnikiem poważnie zwiększającym predyspozycję roślin na choroby pasożytnicze.

4. Nadmiar wody

Może on być szkodliwy dla drzew w różny sposób. Z jednej strony może sprzyjać rozwojowi delikatnych soczystych tkanek, które stają się podatne na atak grzybów chorobotwórczych i na skrajne temperatury, z drugiej zaś przez odcięcie dopływu tlenu niweczyć określone części roślin (szczególnie korzenie znajdujące się w glebie nasyconej nadmierną ilością wody), powodując ich uduszenie bądź zamartwicę. Poważne następstwa tego rodzaju wiążą się z powodziami i okresowymi zalewami rzecznymi, przy czym szkodliwość tych zjawisk zależy w znacznym stopniu od gatunkowych właściwości drzew leśnych oraz od charakteru wód powodziowych i zalewowych (mniej szkodliwe są płynące niż stagnują-ce), a także od pory roku i długości pozostawania tych wód na danym obszarze.

5. Niekorzystne odżywianie

Zarówno nadmiar, jak i niedostatek substancji odżywczych w glebie może być przyczyną chorób roślin. Choroby powodowane przez brak w glebie jednego lub więcej istotnych pierwiastków występują często i są niestety trudne do rozpoznania, gdyż ich objawy zmieniają się nie tylko w zależności od niedoboru danych pierwiastków, lecz także od gatunku roślin. Ogólny brak substancji pokarmowych prowadzi do skarłowacenia roślin. Objawy chorobowe u roślin występują najczęściej w razie braku w glebie następujących pierwiastków: potasu, azotu, fosforu, magnezu, żelaza, miedzi, ale także innych. Niedostatek tych pierwiastków prowadzi do przebarwień, niedorozwoju, zniekształceń igieł lub liści i innych organów drzew leśnych oraz podobnych objawów. Do ustalenia przyczyn chorób nie zawsze wystarczają same objawy i dlatego trzeba niekiedy stosować •nne metody diagnostyczne, do których Peace (1962) zalicza m.in.: 1) chemiczną nnahzę części drzewa, przeważnie liści; 2) doświadczenia połowę i wazonowe Hr^eniem * dodawaniem składników pokarmowych do gleby; 3) analizę gle-śli p^^rowad^zanie mineralnych składników odżywczych bezpośrednio do ro-do° ' _H °^r0by ^^rzew lanych powodowane przez nadmiar substancji odżywczych nieiszvm^{Wna n}'^{e m}*^aty ^w leśnictwie większego znaczenia, stały się jednak poważ-ralne ^m P^r?k*^emem P° rozpowszechnieniu się intensywnego nawożenia mine-borze"°    leśnych, a ostatnio także drzewostanów. Szczegółowo o niedo-

^wotnoL^^a^^m'^arze Stadników pokarmowych oraz wpływie nawożenia na zdro-¹ odporność drzew leśnych informowali Baule i Fricker (1973).