Fitopatologia leśna (43)

Rys. 29. Piknidia (wg Hcalda):

ti - piknidium osadzone bezpośrednio w tkance gospodarza: 1 - tkanka okrywająca gospodarza, 2 - tkanka miękiszowa gospodarza, 3 - ściana piknidium w pobliżu jej wylotu (ujścia),

4 - trzonki konidialne wytwarzające konidia, 5 - wstęga (nić) zarodnikowa; h - trzy piknidia osadzone w podkładce: / - tkanka okrywająca gospodarza, 2 - tkanka miękiszowa gospodarza, 3 - podkładka, 4 - ściana piknidium, 5 - wylot piknidium

wają osadzone wprost w tkance gospodarza lub też w podkładkach pogrążonych w gospodarzu albo tworzą się na powierzchni porażonych narządów itp. Do ważniejszych rodzajów należą: Phyllosticta, Phoma, Phomopsis, Aposphaeria, Cytospora, Ascochyta, Hendersonie^ Septoria i inne.

:' dkitft

6. Nematoda - nicienie

Nicienie stanowią jeden typ w królestwie zwierząt (Wilski 1967). Występują w wielu środowiskach, zwłaszcza w glebie, gdzie stanowią ponad 90% zwierząt wielokomórkowych. Stosunkowo mała część tych organizmów powoduje choroby roślin, tzn. prowadzi przez swą działalność do zakłócenia różnych procesów fizjologicznych roślin, jak np. odżywiania, zaopatrywania w wodę i innych, w ślad za czym występują objawy chorobowe, jak więdnięcia, atrofie itd.

Fitopatologeniczne nicienie są organizmami wydłużonymi, cylindrycznymi, dwustronnie symetrycznymi (rys. 30), przeważnie długości 0,5-3 mm i szerokości 0,01-0,5 mm. Ciało samic jest przeważnie zbliżone kształtem do ciała samców, u niektórych jednak rodzajów (Heterodera, Meloidogyne) jest ono mniej lub więcej kuliste. Przekrój poprzeczny ciała nicieni jest prawie kolisty. W przednim końcu ciała znajduje się głowa z otworem gębowym prowadzącym do torebki gębowej, która w przypadku nicieni atakujących rośliny jest przekształcona w tzw. sztylecik, twór przypominający igłę do zastrzyków. Za pomocą sztylecika wysuwanego przez otwór gębowy ku przodowi nicienie nakłuwają ściany komórek roślinnych, a następnie pobierają z nich treść komórkową, którą się odżywiają. Równocześnie przez sztylecik nicienie wprowadzają do tkanek roślinnych ślinę zawierającą enzymy, które ułatwiają im trawienie ścian komórkowych roślin.

Ramy tego podręcznika nie pozwalają na bliższe przedstawienie morfologii, anatomii, biologii i ekologii nicieni; można jedynie zalecić zapoznanie się ze znakomicie ujętymi rozdziałami na ten temat w szeregu nowoczesnych podręczników fitopatologicznych pochodzenia anglosaskiego (Agrios 1997, Smith 1970, Strobel i Mathre 1970 i in.) oraz ze wspomnianym już specjalistycznym opracowaniem Wilskiego (1967).

Nicienie należą do typu Nematoda. Znaczna większość fitopatogenicznych nicieni należy do rzędu Tylenchida (ważniejsze rodzaje: Bursaphelenchus, Pratylen-chus, Rotylenchus, Tylenchorhynchus, Ditylenchus, Heterodera, Meloidogyne, Cri-conemoides i in.), mniejszość do rzędu Dorylaimida (ważniejsze rodzaje: Longi-dorus, Xiphinema, Trichodorus i in.).

Nicienie powodujące choroby roślin mogą prowadzić ekto- i endopasożytni-czy tryb życia. Ich znaczenie jako patogenów drzew leśnych jest już dziś niewątpliwe; szczególnie często atakują korzenie siewek w szkółkach i drzew rosnących na skraju drzewostanów (na granicy z gruntami rolnymi). Jedną z ostatnio zaobserwowanych osobliwości jest fakt atakowania przez niektóre z nich mikoryz drzew leśnych (Zak 1967, za Smithem 1970). Nicienie są niekiedy wektorami wirusów, bakterii i grzybów chorobotwórczych, a nakłuwając rośliny, tworzą często bramy wejścia dla wymienionych organizmów patogenicznych. W rzadkich wypadkach nicienie mogą być pożyteczne, np. przez niszczenie niektórych grzybów powodujących zgorzel siewek.

Zwalczanie chorób roślin powodowanych przez nicienie rozwinęło się szczególnie w rolnictwie (zmianowanie roślin oraz zwalczanie biologiczne, fizyczne i chemiczne; ponadto hodowla odpornościowa). W leśnictwie jest ono dopiero

k podejmowane.