Fitopatologia leśna (66)

wiście, przy tym sposobie walki trzeba poświęcić ekonomicznie mniej ważnej gospodarza na rzecz drugiego, cenniejszego. Typowymi przykładami patogenć dwudomowych, tj. rozwijających się na dwóch gospodarzach, są grzyby rd nikowe. Na przykład rdzę kory wejmutki, powodowaną przez grzyb Cronartiu ribicola, zwalcza się w Ameryce Północnej przez tępienie jej mniej ważnego go spodarza, którym jest porzeczka; u nas zaleca się tępienie nalotów osikowych! w uprawach sosnowych i w ich pobliżu w celu ich ochrony przed grzybem Afe.! lampsora pinitorąua, powodującym zniekształcenie pędów sosny.

Szerokie zastosowanie znajdują też zabiegi mechaniczne w postaci tzw. dęć* sanitarnych czy korowania pniaków, związane z ochroną przed opieńką (str. 290), ! hubą korzeni (str. 297) czy cięcia pielęgnacyjne chroniące przed zamieraniem pę-j dów sosny (str. 228).

6. Metoda fizyczna

Fizyczne środki walki z chorobami roślin sprowadzają się przede wszystkim do stosowania wysokiej temperatury (przez działanie gorącą wodą, parą wodną, prażenie itp.). W rolnictwie stosuje się termiczne zaprawianie nasion niektórych zbóż przeciwko głowniom pylistym, w ogrodnictwie szklarniowym i inspektowym odkaża się często glebę za pomocą gorącej wody, a jeszcze częściej przez stosowanie pary wodnej, podczas gdy w leśnictwie działanie podwyższoną temperaturą nie znajduje jeszcze prawie żadnego zastosowania, z wyjątkiem sporadycznych wypadków mało efektywnej dezynfekcji gleby w szkółkach leśnych za pomocą gorącej wody (polewania wodą zagotowaną nad ogniskiem) lub spalania chrustu rozesłanego na grzędach. W pomieszczeniach do wyniszczenia grzybni znajdującej się w murowanych ścianach, używa się płomienia acetylenowego lub innych źródeł wysokiej temperatury.

Pewnym rodzajem zastosowania fizycznej metody walki z chorobami roślin jest zadymianie szkółek (uzyskiwane przez spalanie chrustu, mokrej słomy itp.) w celu ochrony siewek przed przymrozkami wiosennymi oraz bielenie drzew dl» ich ochrony przed słoneczną zgorzelą kory.

Inne środki fizyczne (poza temperaturą), jak energia elektryczna, promieni* Roentgena, ultradźwięki, promienie radioaktywne itp., nie znajdują jeszcze większego zastosowania w walce z chorobami roślin.

Zabiegi polegające na manipulowaniu wilgotnością substratu, w celu uti nienia lub uniemożliwienia patogenowi zasiedlenia go, można także trakto’ jako element metody fizycznej. Wchodzi tu w grę zraszanie wodą prowadzące utrzymania wysokiej zawartości wody w surowcu drzewnym i tarcicy dla ny przed sinizną, korowanie i rozłupywanie pniaków w celu ich przesuszei (przez co stają się niedostępne dla niektórych grzybów powodujących zgni drewna) i inne.

Na końcu trzeba wspomnieć, że środki fizyczne mogą również służyć doi nia chorych roślin. Chodzi tu o swego rodzaju fizykoterapię, której zna jakkolwiek dotychczas raczej skromne, wydaje się wzrastać. Najbardziej Zl przykład fizykoterapii to wspomniane już termiczne zaprawianie ziarna siff go przeciwko niektórym chorobom głowniowym, następnie termiczne odwil wywanie cebul niektórych roślin ozdobnych itp. Ostatnio leczy się też termii żołędzie zakażone przez grzyb Ciboria batschiana.

("Taf")

7. Metoda chemiczna

Chemiczne środki ochrony roślin znajdują stosunkowo duże zastosowanie w walce z wieloma zakaźnymi chorobami drzew leśnych, a jeszcze większe w odgrzybianiu i zabezpieczaniu surowca drzewnego przed porażeniem przez grzyby rozkładające drewno. Środki te - jakkolwiek na ogół dość drogie, a przy tym niekiedy także niebezpieczne dla ludzi i zwierząt, czyli jeszcze niedoskonałe - stanowią jednak potężny, zwłaszcza że szybko ulepszany, oręż ochrony roślin przed chorobami, szczególnie gdy jest on umiejętnie włączany w system ochrony integrowanej.

Środki lub preparaty chemiczne używane do ochrony roślin przed chorobami powodowanymi przez grzyby nazywamy fungicydami lub preparatami grzybobójczymi, do ochrony przed chorobami bakteryjnymi - bakteriocydami, do zwalczania chwastów - herbicydami itd. Łącznie z preparatami chemicznymi służącymi do zwalczania szkodników owadzich (insektycydami), roztoczy (akarycydami), nicieni (nematocydami) oraz gryzoni (rodentycydami) nazywamy je pestycydami.

Określenie „fungicyd” pochodzi od łacińskich słów: fungus - grzyb i caedo -zabijam. Wbrew etymologii tego określenia obejmuje ono środki chemiczne nie tylko zabijające grzyby, lecz również działające na nie hamująco (fungistatycznie) lub pozwalające co prawda na wzrost grzyba, ale uniemożliwiające jego rozmnażanie się (tzw. antysporulanty).

Ochrona chemiczna przed chorobami powodowanymi przez grzyby może być prowadzona zgodnie z zasadami profilaktyki infekcyjnej lub terapii. Według danych Horsfalla z 1956 r. około 99,5% produkowanych wówczas fungicydów przeznaczano na cele profilaktyki, a tylko około 0,5% na cele terapii, obecnie na te ostatnie cele zużywa się ich znacznie więcej.

Między powierzchniowym kontaktem patogenu z rośliną-gospodarzem a wniknięciem patogenu do głębi organizmu gospodarza może być jeszcze sytuacja pośrednia, polegająca na płytkim wniknięciu patogena do zewnętrznych tkanek gospodarza. W takim przypadku stosuje się niekiedy zabiegi chemiczne zwane interwencyjnymi, które mają na celu zniszczenie lub zahamowanie aktywności patogena znajdującego się już w tkankach gospodarza. Służą do tego odpowiednie fungicydy, np. dodyna (Syllit), benzimidazole, triazole, a w stosunku do mączniaków prawdziwych fungicydy siarkowe.

Profilaktyczne stosowanie fungicydów może być prowadzone dwojako:

1)    przez skierowanie ich na grzyb znajdujący się w stanie spoczynku (poza gospodarzem lub na nim);

2)    przez naniesienie fungicydu na powierzchnię gospodarza, na którym już osiadł lub któremu bezpośrednio zagraża najście patogena i wniknięcie do organizmu; powstaje wtedy stacjonarna warstwa fungicydu, uniemożliwiająca już obecnemu lub mogącemu się pojawić grzybowi dokonanie infekcji.

Na przykład walkę z grzybem w stanie spoczynku prowadzi się m.in. przez chemiczną dezynfekcję gleby (zabijanie przetrwalnikowych zarodników grzybów zgorzelowych i innych) lub przez opryskiwanie zimowe brzoskwini przeciw kędzierzawce brzoskwini (Taphrina deformans)', w tym ostatnim przypadku dzięki zabiegowi ulegają zniszczeniu znajdujące się na pąkach i pędach askospory sprawcy choroby. Natomiast przykładem stosowania fungicydów w celu profilaktycznego zwalczania patogenicznych grzybów, które przeszły już z fazy spoczynkowej do aktywnej, może być opryskiwanie siewek sosny przeciwko osutce