S5006398 (2)

najlepiej rozpoznanych, a przy tym także największych osadach tej fazy w omawianym rejonie, zlokalizowanych na stanowiskach w Krakowie Wyciążu 5 i Krakowie Pleszowie 17-20 (por. wyżej rozdz. 5.2). Obie kontynuują swój rozwój zapoczątkowany w poprzednim horyzoncie. Strefa zajęta przez zabudowę Ii-ej fazy na osadzie wyciążskiej nic uległa istotnemu powiększeniu -w stosunku do poprzedniego okresu, można zaobserwować jedynie nieznaczne jej poszerzenie w kierunku północnym. Na zbliżonej powierzchni zarejestrowano jednak niemal trzykrotnie większą liczbę obiektów nieruchomych. a z wypelnisk jam i warstwy kulturowej pochodzi wielokrotnie większa liczba zabytków (głównie ceramiki). Można sądzić, iż osada la przeżywała wówczas okres swego maksymalnego rozwoju, nie zmieniając przy tym swojego charakteru - wiejskiego ośrodka rolniczo-rzemieślniczego. Jak wspomniano wcześniej, z tym horyzontem czasowym wiązać można działalność warsztatu garncarskiego, którego pozostałością jest odkryty na stanowisku piec służący m.in. do wypału charakterystycznej ceramiki z obniżoną zawartością grafitu.

Bardzo znacznie, niemal pięciokrotnie, powiększyła się natomiast strefa objęta zabudową różnego typu na osadzie w Krakowie Pleszowie 17-20. Wyraźne zmiany zachodzą także w jej organizacji. Ślady budynków, które interpretować można jednoznacznie, jako pozostałości domostw odnoszonych do tej fazy. zlokalizowane były w partiach, gdzie nie stwierdzono obiektów i materiałów najstarszego horyzontu osadniczego, tj. na wschód i północ od wzmiankowanej wyżej osady 1-ej fazy. Natomiast na obszarze, na którym zarejestrowano relikty starszych budynków i jam oraz. gdzie lokalizuje się domniemany, zniszczony grób wojownika, odkryto pozostałości czworokątnego założenia rowkowego wraz z towarzyszącymi mu obiektami, interpretowany, najogólniej rzecz biorąc, jako obiekt związany z nieznanymi bliżej rytuałami i praktykami kultowymi (por. wyżej rozdz. 5.1.4.3). służący być może nie tylko mieszkańcom osady plesznwskiej, ale także pozostałych osad funkcjonujących w omawianym tu skupieniu osadniczym. Pozwalałoby to przypuszczać, iż osada pieszowska zyskała wówczas rangę swoistego centrum kultowego (społeczno-politycznego?) w analizowanym rejonie. Rolę tę zachowała najprawdopodobniej także w okresie trwania następnej, IU-ej fazy. a warto wspomnieć. iż teren, na którym zlokalizowana była konstrukcja rowkowa, nic został zajęty przez zabudowę aż do wczesnego średniowiecza.

Stan rozpoznania pozostałych, wzmiankowanych wyżej osad ll-cj fazy jest nieporównanie gorszy. Można jednak przypuszczać, iż żadna z nich nic dorównywała wielkością obu wspomnianym osiedlom. Na stanowisku Kraków Pleszów 49, położonym na terasie nadzalcwo-wej potoku Suchy Jar, w odległości około I km na pół-nocny-wschód od Krakowa Plcszowa 17-20, odkryto zaledwie 1 obiekt i nieliczne materiały w warstwie kulturowej. sugerujące istnienie niewielkiej, jednofazowej osady. Być może niewielkie osiedle z omawianego odcinka czasu funkcjonowało również na skraju wysokiej terasy wiślanej. w odległości około 2 km od Krakowa Plcszowa 17-20. w rejonie stanowiska Kraków Branice 76.

Na badanej wykopaliskowo, nu stosunkowo niewielką skalę, osadzie w Zofipolu I, położonej w odległości około 4.5 km na wschód od stanowiska Kruków Wyciążc 5. zarejestrowano pozostałości I chaty i 5 dalszych obiektów (Woźniak 1970. 340; IA 1987, U On,). Wśród odkrytych tuż po wojnie muterialów (w tym m. in. zabytki z jamy 90/1947, datowanej zapinką typu Ccnisoln - Żaki 1948; Woźniak 1970, 345) znajduje się spora liczba ułamków naczyń wykazujących cechy najwcześniejszego stylu ceramicznego kultury przeworskiej. Brak publikacji znalezisk z nowszych badań tego stanowiska nic pozwala jednoznacznie rozstrzygnąć, czy początki osady zolipolskiej należy odnosić do fazy II-cj. czy też. podobnie juk m. in. osada krzesła wieka, powstała ona dopiero w początkach 1 II-cj, najmłodszej fazy. Niestety niewiele można również powiedzieć o wielkości znanych jedynie z badań powierzchniowych osad na stanowiskach Ziotniki2(Gajewski I96l.207.ryc. 1)i Wawr/cńczycach 4 - zachód (Gajewski 1961.208n.. ryc. 1; Woźniak 1970. 337). Być może były one również niezbyt wielkimi osiedlami rolniczymi, złożonymi z kilku domostw (?).

Nie istnieją natomiast żadne podstawy, aby przyjmować istnienie jakiejkolwiek zabudowy o charakterze osadowym na wzmiankowanym w literaturze stanowisku w Krakowie Mogile 55 - Kopiec Wandy (Woźniak 1970. 325). Niewielką jamę 245. zawierającą, obok innych ułamków ceramiki, także wazę przypominającą nieco niektóre (niezbyt typowe) formy kultury przeworskiej, odnosić należy raczej do wczesnej epoki brązu. Śladów trwałego osadnictwa nie stwierdzono również na stanowisku w Krakowie Mogile 62, skąd pochodzi znaleziona luźno ozdoba pasa środkowoniemieckicgo. odnoszona ogólnie do okresu trwania omawianej (u fazy. Charakter tego znaleziska nie jest jasny (element wyposażenia zniszczonego grobu?). Można stwierdzić jedynie. iż uzupełnia ono dość długą już listę zabytków o proweniencji zachodniej (tereny kultur kręgu jastor-fskiego i strefy kontaktowej celto-jastorfskicj), znanych m. in. także z innych osad omawianego tu mikroregionu. w tym odnoszonych do II-cj fazy znalezisk („wilki ogniowe", gliniane łyżeczki, niektóre naczynia) z Krakowa Wyciąża 5 i Krakowa Plcszowa 17-20.

Głębokim zmianom w charakterze inwentarza kulturowego grupy tynieckiej, jakie zaszły w początkach 111-ej, najmłodszej fazy chronologicznej (por. rozdz. 4.2.3). towarzyszyły poważne przeobrażenia sieci osadniczej. istniejącej w obrębie omawianego tu obszaru. Przejawiły się one przede wszystkim powstaniem szeregu nowych osad zakładanych „na surowym korzeniu" (Kraków Mogiła 1, Kraków Krzcslawicc 41. Kraków Cło, a najprawdopodobniej nieco później także Igołomia), obserwowanymi zmianami w organizacji zabudowy osad założonych we wcześniejszych fazach (Kruków Wyciążc 5, Kraków Pleszów 17-20), a wreszcie zanikiem niektórych, istniejących poprzednio osiedli (Kraków Pleszów 49 oraz, co mniej pewne, Ziotniki 2, Wuwrzcńczycc 4), Generalnie, odnieść można wrażenie. iż punkt ciężkości osadnictwa przesunął się do zachodniej partii omawianego tu odcinka terasy wiślanej, choć pamiętać trzeba, że rysujący się obraz może być

zniekształcony (przesadnie wyostrzony) wskutek nierównomiernego stopnia rozpoznania stanowisk zlokalizowanych na zachód i wschód od Poloku Kościclnic-kiego. Jakkolwiek jednak przypadkiem jest, iż badane Bzcrokoprzestrcnnic stanowiska w Krakowie Mogile I, Krzeslawcach 41 i Pleszowie 17-20, na których odkryto pozostałości intensywnego osadnictwa tej fazy. znajdują się akurat w zachodniej partii analizowanej strefy, to jednocześnie uderzające jest, iż tak blisko siebie (1,5-2 km) skupione są trzy duże współczesne osady, wśród których znajdują się a/, dwie nowo założone. Przy tym wielkość owych osiedli, a zwłaszcza ranga odkrytych na nich źródeł, świadczą niewątpliwie o wybitnej roli. jaką pełniły one w omawianym rejonie, a ich mieszkańcy w obrębie osiadłej Ui społeczności.

Rozległa, ponad 3 ha. osada w Krakowie Mogile I. zlokalizowana na terasie wiślanej, na zachód od ujścia Dlub-ni. z uwagi na spektakularne znalezisko foremek menniczych. zawierających ślady elektronu, może być traktowana na równi z innymi przodującymi ośrodkami świata celtyckiego, jako prawdopodobna siedziba wybitnego przedstawiciela miejscowej elity o dużych ambicjach politycznych i potencjale ekonomicznym, umożliwiającym bicie własnej monety - swoiste lokalne centrum władzy? (Hachulska. Woźniak 1976; Woźniak 1978).

Połażona na drugim brzegu Dłubni. w odległości około 1.5 km. nieco mniejsza (około 2 ha), intensywnie zabudowana osada w Krakowie Krzeslawicach 41 dostarczyła licznych dowodów działalności wysoko wyspecjalizowanych warsztatów rzemieślniczych, pracujących w zakresie kowalstwa, odlewnictwa i jubilerstwa. Ponadto, m. in. na podstawie znalezisk fragmentów ceramiki toczonej, wykazujących cechy odpadów produkcyjnych na osadzie tej lokalizowany jest także jeden z ośrodków garncarskich, wytwarzających wysokiej jakości ceramikę malowaną oraz inne kategorie późnej, celtyckiej ceramiki toczonej, w tym też bardzo trudnych technologicznie doliów. Najbardziej zaskakujący jest jednak fakt wystąpienia na tym stanowisku wielkiej ilości okruchów surowego bursztynu, którego znaleziska koncentrowały się się w niektórych obiektach i w przyległej do nich. dość ograniczonej, niezabudowanej partii osady (centralny płac? - por. rozdz. 5.2). Wyjątkowość tego odkrycia na tle innych stanowisk z omawianego tu rejonu i całego obszaru grupy tynieckiej, jak też innych terenów celtyckich, a ponadto obecność na osadzie krzeslawickiej szeregu dalszych zabytków świadczących o utrzymywaniu przez jej mieszkańców dalekosiężnych kontaktów handlowych (importowane ozdoby, fragmenty naczyń szklanych), pozwalają przypuszczać, iż osada ta mogła pełnić rolę jednego z ówczesnych ,.poit of trade” funkcjonujących wzdłuż szlaku bursztynowego.

Warsztat garncarski, wyspecjalizowany głównie w produkcji wyjątkowo ozdobnej ceramiki malowanej, funkcjonował najprawdopodobniej leż w odległej około 2 km na wschód od Krzcslawic. osadzie w Krakówie Pleszowie 20 (Poleska 2000). W tym miejscu należy także nadmienić, iż ze wspomnianej wcześniej osady w Krakowie Mogile 1 pochodzi bardzo liczna seria ceramiki malowanej (druga, co do wielkości na stanowiskach grupy tynieckiej, po serii krzeslawickiej), wśród których znajdują się ułamki wykazujące odmienne cechy surowcowo-technologiczne, zarówno w porównaniu z ceramiką krzesławicką i pleszowską, jak też znaną z warsztatu w Podlężu (por. wyżej rozdz. 3.1.1.3 i cyt. tam lit.). Może to oznaczać, iż także na osadzie mogilskiej spodziewać się należy istnienia kolejnego ośrodka rzemieślniczego, zaopatrującego lokalną społeczność w luksusowe wyroby garncarskie (por. też Woźniak 2001,307).

Wzmiankowana wyżej osada w Krakowie Pleszewie 17-20 zajmowała ogółem powierzchnię ponad 4 ha. jednak tylko w niektórych partiach tego obszaru zarejestrowano obiekty, które mogą być interpretowane jako pozostałości zabudowy o charakterze mieszkalnym bądź gospodarczym. Ślady prawdopodobnych zagród można mianowicie lokalizować we wschodniej i północnej (?) strefie zasięgu osady oraz ewentualnie także w rejonie stanowiska Kraków Pleszów 18A. położonym w odległości około 200 m na zachód od zwartej strefy znalezisk HJ-ej fazy (por. rozdz. 5.2). Natomiast w południowej części tego kompleksu osadniczego funkcjonował najpewniej nadal czworokątny obiekt rowkowy. Jedna z jam zlokalizowanych w przestrzeni ograniczonej rowami. ob. 476, interpretowany jako jama (jamy?) ofiarna. dostarczyła bowiem niewielkiej serii zabytków odnoszonych do najmłodszej fazy. Nadmienić należy również, iż na terenie tego osiadła, poza strefą zwartej zabudowy, zarejestrowano pozostałości czterech innych obiektów o niejasnej, prawdopodobnie związanej z kultem funkcji, a określanych jako tzw. obiekty wanoowate. Jeden z nich można ewentualnie odnosić jeszcze do końcowego odcinka 0-cj lub przełomu II/III-cj fazy (ob. 41). trzy pozostałe (obiekty 2. 6.54) wiążą się bezspornie z osadnictwem fazy najmłodszej, podobnie jak analogiczne jamy znane z Krakowa Wyciąża 5 (ob. 60) i Krakowa Cła (ob. 45/68.124/98). Pojawienie się obiektów tego typu stanowi nowe zjawisko na osadach omawianego tu zgrupowania osadniczego.

Położony dalej na wschód, około 4,5-kilometro-wy odcinek terasy pomiędzy Pleszowem a Wyciążc m. pozostaje, jak dotąd, niedostatecznie rozpoznany wykopaliskowa Okazjonalnie zakładane wykopy ratownicze oraz wielokrotne prospekcje powierzchniowe nie wskazują jednak, aby mogła w tym rejonie istnieć jakakolwiek. większa osada z omawianego odcinka czasu. Jak wspomniano wcześniej, najprawdopodobniej z początkiem Ill-cj fazy przesiało funkcjonować założone w poprzednim horyzoncie osiedle w Krakowie Pleszowie 49. Nie można natomiast całkowicie wykluczać istnienia niewielkiego osiedla najmłodszej fazy grup tynieckiej w rejonie Krakowa Branic 76. aczkolwiek sytuacja na tym stanowisku nie jest jasna. Mimo kilkakrotnie prowadzonych poszukiwań powierzchniowych oraz szeroko zakrojonych badań ratowniczych, nie stwierdzono na nim śladów trwalej zabudowy grupy tynieckiej, a pojedyncze. wzmiankowane w publikacji stanowiska jamy. datowane przez T. Wójcika (1986, 87n.) na młodszy okres przedrzymski. odnosić należy raczej, jak już wspomniano. do okresu po zaniku osadnictwa kultury lateńskiej i łączyć z wczesnorzymską fazą osady kultury prze-

239