Fitopatologia leśna (31)

Rys. 5. Cykl rozwojowy grzyboptywek z klasy Oontyceles (wg Naumowa): 2

1    - konidium,

2    - przekształcanie się konidium w zarodnię pływkową,

3    - uwalnianie się pływek,

4    - wytwarzanie się konidiów,

5    - wytwarzanie się dalszych pokoleń konidiów,

6    - wytwarzanie się oogonium i anthcridium

7    - hetcrogamia,

S - powstawanie oospory,

9 - kiełkowanie oospory

Peronosporales - rząd reprezentowany wyłącznie przez gatunki bezwzględn pasożytnicze. Należą do niego rodziny Peronosporaceae i Albuginaceae. Roc Peronosporaceae reprezentowana jest przez liczne gatunki, wyłącznie bezwzglę nie pasożytnicze, powodujące tzw. mączniaki rzekome. Ich oznaki etiologicz widoczne są po spodniej stronie liści porażonych roślin w postaci zwartych bia-J łoszarych nalotów złożonych z warstwy trzonków konidialnych. Rozgałęzić trzonki zarodnionośne wyrastają ze szparek oddechowych, a zarodnię osadzon są pojedynczo lub w skupieniach na ich końcach. Należą do tej rodziny rodzaje Bremia, Plasmopara i Peronospora - ten ostatni wyróżnia się wytwarzaniem wyłącznie konidiów (brak pływek). Rodzina Albuginaceae (białe rdze) obejmuje tylko jeden bezwzględnie pasożytniczy rodzaj Albugo. Zarodnię powstają tu w tań-| cuszkach na maczugowatego kształtu trzonkach zarodnionośnych, w gęsty skupieniach pod skórką. Do znanych patogenów należy Albugo candida, pora jący wiele roślin z rodziny kapustowatych (krzyżowych), jak tasznik (Capselt\ bursapastoris) i inne. Chorobę przezeń powodowaną nazywa się białą rdzą kr żowych.

Pythiales- rząd ten obejmuje jedną rodzinę Pythiaceae, reprezentowaną pr szereg gatunków pasożytniczych (sprawców zgorzeli siewek wielu roślin zielny i drzewiastych) i saprotroficznych. Należące tu rodzaje Phytophthora i Pythium są j bogate w patogeniczne dla roślin wyższych gatunki. Ich trzonki zarodnionośn różnią się mało (lub nie różnią się wcale) od strzępek wegetatywnych.

Saprolegniales - rząd ten obejmuje gatunki saprotroficzne i pasożytnicze, kt<5 re występują w wodzie lub glebie. Należący tu rodzaj Aphanomyces zawiera ga-<| tunki patogeniczne dla roślin zielnych (rolniczych i ogrodniczych).

5. Fungi - grzyby właściwe

Grzyby właściwe są najważniejszą grupą organizmów powodujących choroB roślin, zwłaszcza zaś drzew leśnych. Niemal każda roślina jest podatna na cM robotwórcze działanie przynajmniej jednego gatunku grzyba, a przeważają część roślin na wpływy większej ich liczby.

Grzyby eksploatują obcą substancję organiczną (heterotrofizm), przy czym® z nich, które odżywiają się substancją żywą, nazywa się pasożytami, a czerpią pokarm z substancji martwej - roztoczami lub saprotrofami.

rśT}

Grzyb odżywiający się wyłącznie substancją żywą nazywa się pasożytem bezwzględnym (obligatoryjnym), w przeciwieństwie do pasożyta względnego (fakultatywnego), który w zależności od sytuacji odżywia się substancją żywą lub martwą. Spośród grzybów pasożytniczych wywodzą się patogeny drzew i krzewów leśnych, a z saprotroficznych - formy niszczące produkty gospodarstwa leśnego, przede wszystkim drewno i jego przetwory. Grzyby saprotroficzne i pasożyty względne można hodować na tradycyjnych sztucznych pożywkach, bezwzględne pasożyty natomiast nie mogą być prowadzone w takich kulturach.

Wegetatywne ciało większości grzybów, tzw. plecha, składa się ze strzępek (hy-pha), czyli cylindrycznych, zwykle silnie wydłużonych, nitkowatych komórek wypełnionych protoplazmą, zawierających od jednego do wielu jąder. Strzępki przenikające żywą tkankę roślinną wytwarzają nieraz we wnętrzu atakowanych komórek utwory zwane ssawkami ([haustorium), za pomocą których pobierają pokarmy. Ściany komórkowe grzybów zbudowane są z różnych substancji chemicznych, zawierają w różnych proporcjach chitynę, celulozę, lipidy, białka, glu-kan, pektynę, kallozę itd., podczas gdy błona plazmatyczna składa się z lipidów i białek. Ważniejszymi substancjami zapasowymi w protoplazmie są tłuszcze i węglowodan glikogen, zwany też skrobią zwierzęcą. Strzępka wyrośnięta i rozgałęziona lub pewna liczba oddzielnych strzępek występujących obok siebie lub splątanych ze sobą tworzy grzybnię (mycelium). Grzybnię jedno- i wielokomórkową obrazują rysunki 6 i 7. Grzybnia występująca w postaci puchu lub pleśni na powierzchni substratu nazywa się powietrzną (służy ona m.in. do wyparowywania wody i oddychania grzyba), a przenikająca podłoże - pożywkową lub substratową (służy głównie do pobierania wody i pokarmów). Można też mówić o grzybni wegetatywnej (mającej na celu utrzymanie życia osobniczego) i frukty-kacyjnej (służącej do wytwarzania zarodników). W pewnych wypadkach ^strzępki splatają się, sklejają bądź zrastają w gęste nibytkanki zwane plektenchy-W ten sposób powstają na przykład płaty grzybniowe, twory płaskie, ela-^s yczne lub sznury grzybniowe (ryzomorfy), służące do przewodzenia powietrza, '''ody j pokarmów, oraz przetrwalniki (sklerocja), czyli twarde zazwyczaj twory ²ⁿego kształtu i różnej wielkości, służące do zachowywania żywotności grzyba ^okresy niesprzyjające.

.Wreszcie przez odpowiednie splatanie strzępek wytwarzają grzyby swą mor-.°£^lczn4 osobliwość, mianowicie owocniki, tzn. twory, w których pod pewną °ną tworzą się zarodniki. Najpospolitszym ich przykładem są owocniki kapę-