Zoologia(

32 Pierwotniaki

Rys. 15. Cykl rozwojowy zarodźca zimnicy. A — schizogonia i początkowy okres gamogonii u człowieka, B — końcowy okres gamogonii i sporogonia u komara; 1 — sporozoit, 2 — rozwój w komórkach miąższu wątroby, 3 — kryptozoity, 4 — pierścień, 5 — schizont w okresie merulacji, 6 — rozpad krwinki, z której wydostają się merozoity, 7 — mikrogametocyt, 8 — makrogametocyt, 9 — mikrogameta, 10 — makrogameta, 11 — zygota opatrzona wicią zwana ookinetą, 12—ookineta przechodząca przez nabłonek jelita do jamy ciała, 13 — oocysta, 14 — sporocysta, 15 — sporozoity, 16 — sporozoity w gruczołach ślinowych, 17 — skóra człowieka. (Wg Jiroveca, z Kadłubowskiego 1972)

Cykl rozwojowy. Wrzecionowate sporozoity (rys. 15) o wymiarach średnio 13x1 |im, atakują początkowo komórki miąższu wątroby, śledziony i węzłów chłonnych. W komórkach powstają schizonty osiągające 40-60 pm; te z kolei dzielą się na kryptozoity atakujące następne komórki. Ten okres rozwoju nazywamy schizogonią pozakrwinkową (egzoerytrocytalną).

Kryptozoity dopiero po pewnym czasie (przeciętnie 11-14 dni, w niektórych przypadkach kilka miesięcy) atakują krwinki czerwone — erytrocyty. W krwinkach tworzą formy pierścieni i przekształcają się w schizonty właściwe. Pobierają one pokarm z krwinek i gdy osiągną 9-10 pm, wypełniają prawie całą krwinkę, która staje się większa od krwinki nie zarażonej (ok. 12 pm). Następnie ulegają podziałowi na merozoity: jest to schizogonia krwinkowa (endoerytrocytalna). W czasie podziału schizontów krwinki pękają, a ponieważ ich rozpad zachodzi mniej więcej jednocześnie, towarzyszą temu zazwyczaj objawy chorobowe w postaci wzrostu temperatury ciała i dreszczy. Przy zarażeniu P. vivax ataki następują co 48 godzin.

W okresie 3-5 dni od rozpoczęcia schizogonii krwinkowej pewne merozoity w nowych krwinkach tworzą makro- i mikrogametocyty (gamogonia). Dalszy rozwój może przebiegać tylko u komara, który pobiera je wraz z krwinkami człowieka chorego. W jelicie komara każdy makrogametocyt przekształca się w jedną makrogametę, natomiast z każdego mikrogametocytu powstaje kilka mikrogamet. Po zapłodnieniu ruchliwa zygota, zwana ookinetą, przechodzi przez ściankę jelita i osadza się na niej od strony jamy ciała, a następnie otacza się grubą błoną i przekształca w oocystę. Po okresie wzrostu oocysta staje się sporocystą, w jej wnętrzu bowiem, drogą wielokrotnych podziałów, namnażają się sporozoity. Sporocystą po pewnym czasie pęka i sporozoity wędrują do gruczołów ślinowych, skąd znowu mogą trafić do krwi człowieka. Inne gatunki z rodzaju Plasmodium to: P. omie — zarodziec owalny wywołujący malarię trzeciaczkę, ale o nietypowym przebiegu, P. malariae — zarodziec pasmowy powodujący malarię czwartaczkę z dreszczami co 72 godziny oraz P. falciparum — zarodziec sierpowy powodujący malarię podzwrotnikową z dreszczami co 24-48 godzin lub też z gorączką utrzymującą się stale, wskutek czego ta postać malarii jest najgroźniejsza.

PODGROMADA: PIROPLASMA

Sporowce te mają bardzo małe wymiary ciała. Pasożytują najczęściej w krwinkach czerwonych kręgowców. Ważne dla służb weterynaryjnych są pasożyty z kilku rodzajów.

Rodzaj: Babesia. Większość pasożytów należących do tego rodzaju atakuje erytrocyty ssaków, powodując groźne choroby u wielu zwierząt domowych. Pasożyty przenoszone są przez różne gatunki kleszczy.

Jednym z najgroźniejszych jest B. bigemina, wywołująca u bydła i niektórych dzikich przeżuwaczy chorobę zwaną gorączką teksaską. Choroba ta może dziesiątkować stada zwierząt w strefie klimatu równikowego i podzwrotnikowego. W Europie znany jest gatunek B. divergens, powodujący u bydła chorobę o nazwie krwawy mocz. Sporowce przenoszone są przez liczne na tym kontynencie kleszcze z rodzaju Ixodes.

3 — Zoologia