Fitopatologia leśna (98)

Rdza świerka i różanecznika. Choroba występuje silnie jedynie w Alpach, gdzie

powoduje stosunkowo duże szkody wśród świerków i różaneczników, roślin-gospo* w darzy jej sprawcy. Jej występowanie w Karpatach nie zostało stwierdzone.

Zakażone na wiosnę igły świerkowych pędów majowych przybierają zabarwienie żółte, a w połowie lata ukazują się na nich spermogonia, a następnie duże ecja („rdza pęcherzykowata igieł świerka”). Wkrótce po wysianiu się ecjospor igły opadają. Na liściach i pędach różaneczników (Rhododendron hirsutum, R. ferrugineum) ukazują się żółtoczerwone skupienia urediniospor, a w następnym roku na wiosnę - brunatnoczerwonc skupienia teliospor. Młode świerki mogą w następstwie silnego porażenia obumierać, różaneczniki zaś cierpią nieraz dotkliwie wskutek przedwczesnego zamierania i opadu liści. Teliospory patogena, którym jest Chrysomyxa rhododendri (Urediniomycetes, Uredinales), wkrótce po dojrzeniu kiełkują w podstawkę, a na tej z kolei powstają zarodniki podstawkowe (sporidia), które przenoszą chorobę na tegoroczne igły świerka. Patogen może trwać także bez obecności świerka, jego grzybnia bowiem zimuje w pędach różaneczników (wg Negera 1924 mogą zimować także urediniospory). Bez różaneczników sprawca jednak nie może istnieć.

Ochrona przed chorobą jest na razie niewykonalna. Peace (1962) sądzi wszakże, że można by w tym zakresie coś osiągnąć, izolując kępy różanecznika od świerczyn pierścieniami drzew innych gatunków. Względy gospodarcze i ogólno-przyrodnicze nie pozwalają na ochronę przez eliminowanie jednego z gospodarzy, co zresztą - jeśli chodzi o świerk - byłoby nieskuteczne (grzyb rozwija się bez udziału świerka). Ponieważ jednak, jak podaje Peace, choroba rozszerza się tym dalej na świerki rosnące wokół różaneczników, im rzadszy jest drzewostan utworzony przez te świerki, można by jej przeciwdziałać, prowadząc w pobliżu kęp różanecznika odpowiednio słabe cięcia pielęgnacyjne w świerczynach.

bowiem odgrywa taką rolę jak różanecznik w przypadku rdzy świerka i ®

Rdza świerka i bagna. Jest to choroba igieł świerka i liści bagna (Ledum paht-stre), występująca na nizinach Europy. Jej objawy i przebieg są dalece zbliżone do powodowanych przez rdzę świerka i różanecznika. To samo można powiedzieć o morfologii i biologii patogena Chrysomyxa ledi (Urediniomycetes, Uredinales). Jego stadia 0 i I występują na igłach świerka, II i III na liściach i pędach bagna, przy czym może się on utrzymać również bez obecności świerka, bagno j

necznika. Ecja wytwarzane na igłach świerka przez Cli. ledi można niekied mikroskopowej obserwacji pomylić z ecjami niektórych innych rdzy wyst cych na świerku.

11. Osutki jodły

Patogeny: Acantltostigma parasiticum (Hart.) Sacc. (= Trichosphaeria parasitica Hart.)

Lophodermium nervisequum (DC) Rchin.

Osutka zwisowa jodły. Występuje na igłach przede wszystkim jodeł, rządzie

ny kanadyjskiej, jeszcze rzadziej świerka.

Na dolnej stronie igieł pojawia się początkowo biała, później stopniow natniejąca, wojłokowata grzybnia, wśród której z czasem pojawiają się kropki - otocznic (rys. 55). W następnym roku igły zamierają i brązowi* nie odłączają się zupełnie od pędów, lecz tylko zwisają z nich na strz<

grzybni patogena. Kiedy z chorego pędu wyrasta nowy pęd, choroba opanowuje także wytworzone na nim igły. Z reguły chorują tylko igły niżej położonych, bardziej zacienionych gałęzi.

Sprawcą choroby jest grzyb Acanthostigma parasiticum (Ascomycetes, Pleo-sporales). Występująca na dolnej stronie igieł biała grzybnia atakuje i zabija najpierw komórki skórki, potem przenika międzykomórkowo do miękiszu asymila-cyjnego, niszcząc poszczególne jego komórki. Ledwo dostrzegalne w białej grzybni otocznie (ze szczecinami wyrastającymi z powłoki) zawierają worki wypełnione czterokomórkowymi zarodnikami workowymi, łatwo kiełkującymi w odpowiedniej wilgotności. Strzępki kiełkowe rozrastają się najpierw na dolnej stronie pędów swych gospodarzy w saprotroficzną grzybnię, która z kolei może przejść do pasożytniczej aktywności na igłach.

Odpowiednio wczesne czyszczenia i trzebieże młodych drzewostanów jodłowych, przy zachowaniu szczególnej troski o usuwanie drzew porażonych (lub przynajmniej chorych gałęzi), może wpływać ograniczająco na występowanie tej - na ogół niezbyt dotychczas groźnej - choroby.

Osutka zwyczajna jodły. Choroba ta atakuje głównie igły jodły pospolitej (Abies alba) i to na całym obszarze jej występowania, jakkolwiek uciążliwa bywa tylko lokalnie. Infekcji ulegają 2-3-letnie igły w okresie od maja do lipca. Dwa-trzy miesiące później, według Negera (1924), ukazują się na ich górnej stronie po dwie czarne falisto-kędzierzawe kreski (skupienia piknidiów), a później wzdłuż nerwu głównego dolnej strony igły - w jednym szeregu ułożone czarne wypukłe kreski, miseczki sprawcy choroby, grzyba Lophodermium nervisequ-um (Ascomycetes, Rhytismatales)\ po ich dojrzeniu, co ma miejsce w okresie od maja do lipca następnego roku (wtedy także żółkną i z wolna opadają igły), następuje wyrzut zarodników workowych i zakażenie nowych igieł. Worki mają wymiary 100 x 15-21 pm, zarodniki workowe 75 x 1,5 pm. Schwerdtfeger (1957) doradza ochronę przez opryskiwanie preparatami tiokarbaminianowymi.

Rys. 55. Osutka zwisowa jodły powodowana przez grzyb Acanthostigma parasiticum (wg Negera i Hartiga):

O    e

⁰ - porażona gałązka jodły, h - dolna strona porażonej igły, c - worek z parafizą, cl - otocznia, ^e~ wojłok grzybniowy na dolnej stronic igły: / - luźna grzybnia, 2 - zbita grzybnia, komórki skórki, 4 komórki miękiszu asymilacyjncgo, 5 - strzępki

O93}