Fitopatologia leśna (58)

Identyfikacja chorób. Należy poznać choroby, które w danym ekosyste mają (aktualnie lub potencjalnie) znaczenie gospodarcze oraz ustalić ich czy ki sprawcze. Trzeba też zebrać odpowiednie informacje o biologii i ekologii togenów, a także o epifitozjologii powodowanych przez nie chorób, w tym p nież o aktualnych lub dających się przewidzieć stanach upodatnienia cho wego w uprawach lub drzewostanach w ramach ekosystemu. Przytoczone cr ności pozwalają określić problem, co stanowi pierwszy krok do opraco strategii ochrony przed chorobami, a więc planu działania w zakresie tej oc_t ny na dalszą metę. Dodajmy jeszcze, że dla stworzenia pełnego obrazu proh^r należy zebrać informacje na temat plag innych niż patogeny występujące w < systemie. Uczynienie zadość przedstawionej zasadzie wymaga odpowiedniej jomości symptomatologii, etiologii i epifitozjologii, nie wyłączając inforr

0    konkretnych chorobach roślin, w tym także drzew leśnych, a w niektórych padkach nawet dalece wyspecjalizowanych umiejętności metodycznych: biologicznych, fizjologicznych i innych.

Określenie jednostki manipulacyjnej. Jednostką manipulacyjną powini agroekosystem bądź hyloekosystem. Według Oduma (1959) ekosystem jest ■ stawową funkcjonalną jednostką przyrody, zawierającą zarówno ożywione,

1    nieożywione elementy środowiska wzajemnie integrujące i wpływające na j właściwości, a także potrzebne dla podtrzymywania i rozwoju systemu. GłJ ekosystemu bywają z reguły ustalane pragmatycznie, według subiekty uznania, na przykład w postaci wytyczonego obszaru lasu o jednolitym J dzie. Jednakże raz wytyczony ekosystem może być konkretnie unaoczniony^ układ wpływów i wypływów energii i materii, połączony z otoczeniem, i ta!: ko układ, który pod wpływem różnych zaszłości naturalnych lub sztucz zwolonych może m.in. sprzyjać lub nie sprzyjać określonym chorobom. Dlś[ lów integrowanej ochrony przed chorobami konkretyzacja ekosystemów 1 (a także innych) jest konieczna, daje bowiem, przez ich bliższe poznanie, m wość stworzenia podstaw świadomego manipulowania tymi ekosystema teresie ograniczania występowania w nich chorób drzew leśnych. Czynnik go manipulowania mogą być różnego typu zabiegi, jak cięcia pielęgnacyjne, wożenie, stosowanie preparatów ochrony roślin, podkrzesywanie, prefei określonych rębni itp. Wszystkie te zabiegi i ich konsekwencje oznaczają wspomniane już „wpływy” i związane z nimi „wypływy” z ekosystemu, kij rejestrując je ustawicznie - można modyfikować, m.in. także na rzecz pc nia zdrowotności lasów.

Opracowanie strategii ochrony. Celem przyświecającym strategii (plan i nia na dłuższą metę) ochrony przed chorobami musi być ograniczenie ino* warunkującego początek choroby albo zmniejszenie tempa rozwoju w populacji roślinnej, albo jedno i drugie. Strategia ta musi się z kolei opi sposobie lub zespole sposobów (taktyce) jej realizacji optymalizującym zadań ochronnych i produkcyjnych, a sam dobór środków taktycznych i op wywanie nowych powinno być oparte na wiedzy o ekologii patogena i epim logii choroby oraz innych podstawowych zależnościach występujących we,, ternie.

Ekologia patogena powinna być rozpatrywana w związku z ekosystem, równo po to, by móc wybrać właściwe działania taktyczne, jak i dla pf nia zachowania się patogena w warunkach zmieniających się praktyk pr-nych. Nie wystarczy więc znać biologię patogena, czynniki wpływające:

CH2>

^Łmaażanie > przeżywanie, ale należy też rozumieć interakcje zachodzące mię-E»niin a dostępnymi dla naszego działania elementami ekosystemu. ^dZ Wspć>^tczesne metody analizy epifitoz opierają się głównie na rozeznaniu co . ]j₀ści inokulum wyjściowego, przyspieszenia infekcyjnego i ilości choroby (Van der Plank 1963, 1972, 1975). Sama zaś epifitozjologia jest obecnie trakto-Lana raczej ilościowo i perspektywicznie niż opisowo z odniesieniem do epifitoz, występowały w przeszłości. Ilość inokulum wyjściowego (więc także ilość Soroby) ogranicza się zwykle na drodze regulowania przestrzennych układów i stanów fenologicznych gospodarza, a z kolei przez manipulowanie genetycznymi właściwościami gospodarza i patogena, przez stosowanie pestycydów i przez regulowanie lub dobór warunków środowiska. Przyspieszenie infekcyjne (tempo postępu epifitozy) zależy w przypadku choroby powodowanej przez grzyb od czterech czynników: 1) faktu dokonania się infekcji (kwestia liczbowego progu infekcyjnego); 2) okresu latencji, czyli czasu upływającego od dokonania się nowej infekcji do początku sporulacji; 3) nasilenia zarodnikowania w nowym miejscu porażenia; 4) okresu infekcyjności, czyli czasu, w którym w porażonym miejscu tworzą się zarodniki. Ekonomiczne podejście do epifitozy danej choroby wymaga sprowadzenia przyspieszenia infekcyjnego do zera (liczba wtórnych zakażeń nie powinna przekraczać stosunku 1:1, tzn. jedno istniejące ognisko choroby nie powinno stwarzać więcej niż jednego nowego ogniska choroby).

Ustalę

2j₀ ^en,e ekonomicznego progu strat. Ekonomiczny próg strat oznacza po-HP®^silenia choroby, od którego poczynając, straty powodowane przez nią K^^szają koszt realizacji strategii ochrony. Niestety, ustalenie tego progu by-nvch „ f / ^trudne, bo wymaga uwzględnienia wielu złożonych, współuzależnio-EJL ^Slebie zmiennych.

^fnie ścisłego związku między ilością choroby i stratami wymaga przede

Zachowanie się patogena i przebieg związanej z nim choroby w populacji roślin stanowi wyraz pewnych uwarunkowań ekosystemowych. Dlatego pracując nad strategią ochrony określonej populacji roślin przed daną chorobą lub danymi chorobami, trzeba brać pod uwagę także te uwarunkowania, a przynajmniej najważniejsze z już poznanych. Wiemy, że agroekosystemy i zagospodarowane ekosystemy leśne są układami o wysokiej dynamice sukcesyjnej, czyli silnie re-agującymi na wpływy aktywności człowieka (jak zresztą także na różne czynniki naturalne). Na tym tle rozważa się m.in. zagadnienie związku zachodzącego między zróżnicowaniem i stałością ekosystemów. Ogólnie przyjmuje się, że bardziej zróżnicowane ekosystemy są bardziej ustabilizowane. Okazuje się jednak, że ten pogląd, oparty na studiach sukcesji naturalnych, nie musi odpowiadać celom współczesnych zagospodarowanych agroekosystemów i ekosystemów leś-'Bjch. Należy natomiast przyjąć, że z punktu widzenia ochrony roślin przed chorobami najważniejszym typem zróżnicowania ekosystemowego jest genetyczne ■noznicowanie uprawianych roślin, zarówno w układzie czasowym (zmianowanie jak i przestrzennym (uprawy odmian wieloliniowych, uprawy wielogatunkowe itp.). Strategia ochrony przed chorobami powinna zmierzać do maksy-tttr7vrn° ^korzystania biologicznych i fizycznych czynników ekosystemu dla BRtynjmiia populacji patogena poniżej tzw. progu szkodliwości gospodarczej ekonomicznego progu strat.

Pomiarów jakości i ilości plonów (w leśnictwie przeważnie w postaci

^ pewnego). Jednocześnie trzeba porównywać alternatywne plany tak-^r°ny od strony kosztów ich realizacji i spodziewanych efektów ekono-