Fitopatologia leśna (68)

a. Chemiczne środki ochrony roślin przed chorobami

W fitopatologii leśnej spośród środków chemicznych na czoło wysuwają się f| gicydy. Okazjonalnie tylko są tu wzmiankowane także niektóre bakteri Fungicydy dzieli się często na środki o działaniu zapobiegawczym (powier niowym) oraz systemicznym (bądź tylko wgłębnym). Nie jest to podział śc^: ale w praktyce wystarczająco użyteczny. W poniższym przeglądzie fungięr są m.in. uwzględnione opracowania Boreckiego (1978, 1986), Bakuniaka (19 i Gorskiej-Poczopko (1983). Jest on przedstawiony w układzie zarazem chr logicznym i historycznym, jako żc niektóre fungicydy o długiej historii (w^ kowane poniżej) nie są już obecnie dopuszczone do stosowania.

Fungicydy o działaniu zapobiegawczym

Należy tu kilka grup związków o różnej budowie chemicznej.

Fungicydy siarkowe. Są to jedne z najstarszych środków grzybobójczych,* sowanych zarówno w postaci siarki elementarnej, jak i różnych jej połączeń.^

Siarka w czystej postaci stosowana była dawniej (z reguły do opylania) gl nie przeciwko mączniakom prawdziwym, na bardzo szeroką skalę, obecnie^r wa się jej rzadziej. Grzybobójcza skuteczność siarki jest zależna od wielkości stek tego pierwiastka: im mniejsze cząstki, tym większa skuteczność. Cr o średnicy większej niż 27 pm uchodzą już za niewystarczająco małe. Dlatego: używa się do opylania tzw. kwiatu siarczanego, składającego się z dość dr kryształków wytwarzanych przy sublimowaniu siarki. Znacznie mniejsze c wykazuje często dawniej używana do opylania siarka mielona, a najmniejsze częściej obecnie stosowana siarka koloidalna, otrzymywana przez strącanie z powiednich związków siarki i zagęszczanie metodą flotacji. Siarkę koloidalną wierają preparaty handlowe o różnych nazwach (Siarkol, Tiotar itp.). Z ro|f wymaga dodatku związków ułatwiających tworzenie odpowiednio trwałych wiesin wodnych. Siarkę koloidalną stosuje się w postaci opryskiwań zawie'

0    stężeniu 0,5-0,7%, głównie przeciwko mączniakom prawdziwym (szczeg zaś przeciwko mączniakowi prawdziwemu dębu powodowanemu przez Mi sphaera alphitoides).

Ciecz kalifornijska jest jednym z najdawniej znanych fungicydów (dziś już stosowanym), nazywany inaczej cieczą siarkowo-wapienną. Pierwsze dane o a pochodzą z 1833 r. Jest to ciemnoczerwona ciecz, zawierająca głównie siarczki wapnia (CaS* i CaS^ i tiosiarczki wapnia. Sporządzało się ją przez go wanie w wodzie siarki i wapna palonego, przeważnie w stosunku 5:3. PuT produkowana była fabrycznie i znajdowała się w handlu w postaci koncentrat Stosowano ją przeciwko wielu chorobom powodowanym przez grzyby, szc nie zaś, jak wszelkie preparaty siarkowe, przeciwko mączniakom prawdzie W Polsce stanowiła niegdyś niemal wyłączny środek chemiczny do oce przed osutką sosny już od pierwszego roku życia sosen.

Do zalet preparatów siarkowych nieorganicznych można zaliczyć stosu® dużą grzybobójczość (zwłaszcza w podwyższonej temperaturze) i stosu® małą toksyczność w stosunku do organizmów stałocieplnych. Natomiast do bych ich stron należą: dość znaczna fitotoksyczność w warunkach wilgo

1    w podwyższonej temperaturze, krótki okres działania profilaktycznego # równaniu z preparatami miedziowymi, przytłumianie wzrostu chronionyC

. _przy częstym ich traktowaniu itp., a poza tym duża toksyczność w stosunku ^pożytecznych owadów i pajęczaków (jakkolwiek z drugiej strony mogą też działać zwalczająco na niektóre szkodliwe organizmy zwierzęce, np. na przę-

^Fungicydy miedziowe. Są to od dawna znane preparaty i nadal (podobnie jak fcugjcydy siarkowe) szeroko stosowane.

Siarczan miedzi (CuSCh • 5H₂0) ma postać niebieskich kryształów. Stanowił istotny składnik cieczy bordoskiej. W roztworze wodnym używany był do dezynfekcji nasion, czyli do ich zaprawiania, impregnacji drewna, czyli jego ochrony przed rozkładem powodowanym przez grzyby, dezynfekcji ran na drzewach itp. Rozpuszcza się dobrze w wodzie, w gorącej kilkanaście razy szybciej niż w zimnej. Obecnie nie jest już stosowany.

Ciecz bordoska dziś już mniej stosowana. Odegrała jednak w historii chemicznej ochrony roślin olbrzymią rolę. Jej czynnym składnikiem był zasadowy siarczan miedziowy [3Cu(OH)₂ • CuSCh], powstający w wyniku reakcji między siarczanem miedzi i wodorotlenkiem wapnia. Wynalazł ją w 1885 r. P. Millardet. Była przez wiele dziesiątków lat jednym z głównych preparatów grzybobójczych, używanym do ochrony przed bardzo wieloma chorobami (m.in. także osutką sosny), z wyjątkiem mączniaków prawdziwych i niektórych innych. Obecnie jest produkowana przemysłowo pod nazwą Bordeaux.

Stosowano również szereg cieczy zbliżonych do cieczy bordoskiej, jak ciecz burgundzką - sporządzaną z siarczanu miedzi i węglanu sodu, czy wodę niebieską (Eau Celcste) - z siarczanu miedzi i amoniaku. Wszystkie te fungicydy miały zalety i wady właściwe cieczy bordoskiej, a więc z jednej strony wysoką grzy-bobójczość i przyczepność, z drugiej kłopotliwość przygotowywania, dużą fitotoksyczność, znaczne ograniczenie trwałości cieczy roboczej.

Później powstało i do dziś jest stosowanych szereg przemysłowych preparatów substytutowych w postaci stałej, zawierających podstawowe sole miedziowe lub ich tlenki, które co prawda nie mają wad cieczy bordoskiej (jeżeli są stosowane jako zawiesiny wodne), ale są nieco mniej skuteczne. Należy tu m.in. wodorotlenek miedzi (np. w preparatach Kemifam Tandem czy Mag) oraz tlenochlorek tniedzi, znany pod nazwą handlową Miedzian 50. Jego substancji aktywnej przypisuje się skład: 3Cu(OH)₂ • CuCh • H_:0. Zastępuje dobrze ciecz bordoską, jest od niej trwalszy i wygodniejszy do transportu. Stanowi też jeden ze składników Preparatu Kupromet.

fungicydy rtęcioorganiczne. Upowszechniały się one szczególnie silnie w latach ®terdziestych i pięćdziesiątych naszego stulecia. Ze względu jednak na wysoką toksyczność dla człowieka i zagrożenie dla środowiska, wycofano je ze stosowa-^n,a Pomimo ich znakomitej skuteczności w ochronie roślin przed chorobami, fungicydy dwutiokarhaminowc. Zostały one wykryte w 1934 r., kiedy to W.H. tsdale i I. Wiliams zarejestrowali patent na nowy środek dezynfekcyjny (Torge-® 1969), który dał początek bardzo szeroko dziś stosowanej grupie grzybobój-preparatów chemicznych, pochodnych nietrwałego kwasu dwutiokarbami-

H S

\ II

N-C-S-H

/

H