Fitopatologia leśna (48)

darza i patogena. Spośród 5 faz choroby przytoczonych w poprzednim r<| le (zakażenie, wylęganie, ujawnienie się choroby, wyzdrowienie rośliny i nanie) przy omawianiu roli patogena pozostają w zasadzie do uwzględni ko trzy pierwsze, a więc zakażenie, wylęganie i wystąpienie objawów. Na tM faz przedstawiamy krótko rolę patogenów, głównie zaś grzybów, które sfl groźniejszymi sprawcami chorób drzew leśnych.    ™

1. Zakażenie (infekcja)

Na dokonanie się zakażenia, czyli wniknięcia patogena do organizmu gos~ rza i nawiązania z nim trwałego współżycia potrzeba określonego czasu, jrf nego tzw. okresem infekcyjnym. Okres ten trwa od chwili zetknięcia się tt z powierzchnią gospodarza (co w wypadku sztucznego spowodowania t kontaktu nazywa się często inokulacją) do momentu, gdy w organizmie i darza zapewniony jest jego byt. Okres infekcyjny może trwać od około 2 g" np. w przypadku patogena Plasmopara viticola, powodującego chorobę mączniakiem rzekomym winorośli, do kilku tygodni, a nawet kilku lat.

Zarazki w różny sposób zakażają (infekują) gospodarza, zależnie od przyrodzonych właściwości. Patogeniczne grzyby zakażają gospodarza z w sposób wybitnie aktywny. Mogą one wtargnąć do rośliny-gospodarza różnf drogami. Poznanie tych dróg umożliwia m.in. podejmowanie skutecznych* ków zapobiegania chorobom roślin. Jako główne drogi infekcji można wy

1)    zakażenie przez nieuszkodzoną tkankę okrywającą albo przez nat" otwory w jego ciele (szparki oddechowe, przetchlinki itp.);

2)    zakażenie przez miejsca uszkodzone, a więc różnego rodzaju i poch rany na ciele rośliny-gospodarza.

Jako przykład zakażenia przez nieuszkodzoną tkankę okrywającą gos rza można przytoczyć wnikanie do wnętrza liści grzyba Botrytis cinerea, dującego szarą pleśń (rys. 31). W tzw. kropli infekcyjnej (kropla deszczu lub sy) widać zarodnik grzyba (Sp), który znajduje w niej dobre warunki roz mianowicie wilgoć i przedyfundowane z wnętrza liścia roztwory różnych soli neralnych nadające kropli sprzyjające patogenowi pH = 7,2-7,8. W tych¹ kach, zwłaszcza w odpowiedniej temperaturze otoczenia, zarodnik szybko kuje (S), czyli tworzy strzępkę kiełkową (zwaną także strzępką rostkową), pf którą stoją dwa zadania: przeniknięcie najpierw przez nabłonek (kutykulę), a stępnie przez ścianę komórki skórki. W celu spełnienia pierwszego warunku Ic cowa partia strzępki kiełkowej rozszerza się i przylepia do powierzchni skó tworząc tzw. przylgę (appressoriurn), by z kolei za pomocą zwężonego

Rys. 31. Proces zakażenia liścia i Welsforda - z Giiumanna):

Vicia faba przez grzyb Botrytis cinerea (wg Black

'QQ QQ(

a - zarodnik w kropli wody (Sp), nabłonek (K), skórka (£), miękisz palisadowy liścia (Af); b - strzępka kiełkowa przenikająca przez nabłonek (S); c - strzępka infekcyjna po wniknięci do tkanki liścia

strzępki, tzw. klina infekcyjnego, mechanicznie przebić nabłonek. Przez

__.t^niórki skórki grzyb przenika inaczej. Wydzieliny klina infekcyjnego po-

,fc»^an? _najpierw silniejsze nawodnienie, a tym samym napęcznienie określonej "^ściany skórki, aby potem za pomocą enzymów wytworzyć w niej kanalik, ostatecznie strzępka przenika do wnętrza komórki skórki, a stąd za po-k^tóry _{0 S}amego mechanizmu do dalszych komórek tkanki rośliny-gospoda-^lD<*Oczywiści^e wraz z wniknięciem strzępki infekcyjnej do wnętrza żywej ko-Rrki rośliny-g°^sP^oclarza zaczynają się pierwsze skierowane przeciw patogeno-

^m°reakcje wewnątrzkomórkowe.

^W Z wielu przykładów infekcji opisanego typu warto jeszcze wspomnieć o spo-ttkie infekcji właściwym opieńkom (Armillaria spp.) - groźnym pasożytom wielu Cgw i krzewów. Grzyby te wykorzystując wytwarzany przez siebie śluz, przy-yęjgją się końcem rosnącej w glebie ryzomorfy do powierzchni zdrowego korze-Ę^po czym, stosując głównie siłę mechaniczną, przenikają odgałęzieniami ryzomorfy do wnętrza korzenia.

Jako przykład infekcji przez naturalne otwory ciała roślinnego można przytoczyć zachowanie się mączniaka rzekomego winorośli powodowanego przez Pla-smopara viticola (zbliżonego swą biologią do patogena Phytophthora cactorum, sprawcy zgorzeli siewek wielu roślin drzewiastych). Zakażenie następuje przeważnie za pomocą pływek zarodniowych przez szparki oddechowe liści. Po znalezieniu się w obecnej na powierzchni liścia kropli infekcyjnej pływki wykonują początkowo szereg dość nieregularnych ruchów, z chwilą jednak dotarcia w pobliże szparki oddechowej ruchy te zaczynają nabierać charakteru taksji, czyli ruchów zmierzających do określonego celu, w tym wypadku - do ulokowania się na brzegu szparki oddechowej. Po usadowieniu się tam pływka unieruchamia się, kiełkuje i skierowuje strzępkę kiełkową do wnętrza otworu szparkowego.

Inny rodzaj infekcji reprezentują tzw. infekcje przez uprzywilejowane narządy. Tak na przykład bakteria Erwinia amylovora (sprawca zarazy ogniowej gruszy, jabłoni, pigwy itp.) zakaża te rośliny głównie przez znamiona słupków i miodniki, grzyborośl Plasmodiophora brassicae (sprawca kiły kapusty) - przez wdośniki na korzeniach, a grzyb Cronartium ribicolu (powodujący chorobę sosen ptęcioigłowych zwaną rdzą kory wejmutki) - jedynie przez igły.

Duża grupa patogenicznych grzybów jest zdolna do zakażenia gospodarza tylko przez rany. Grzyby te nazywa się (zdaniem niektórych - niefortunnie) pasożytami ranowymi. Przykładem może tu być grzyb Phellinus pini powodujący chorobę zwaną zgnilizną białą jamkowatą, hubą sosny albo czerwoną pierścieniową zgnilizną drewna. Infekcja pni sosnowych następuje tylko przez rany sięgające aż do twardzieli. Najczęściej zarodniki podstawkowe grzyba wykorzystu-^le^° ^CC*^{U rany} P^owsta^^e wskutek obłamywania się gałęzi zawierających g^oziel. Stąd między innymi postulat praktyczny, aby przy odnawianiu lasu terać dobrze oczyszczające się rasy sosny zwyczajnej i unikać zranień mechaconych starszych drzew.

^{arto tu} wspomnieć, że zarodniki wielu grzybów niszczących drewno mogą tywnie wessane przez większe komórki na powierzchni rany, np. przez na-pyma lub komórki promieni rdzeniowych, wskutek czego uzyskują dobre wa-wisk* k'^c**^cowan'^a i w znacznym stopniu są uniezależnione od warunków środo-EJ*f_h^a ffwnętrznego, zwłaszcza zaś od zewnętrznych warunków wilgotnościo-t_eroL . ^ ^mi?dzy innymi bywa z zarodnikami grzybów Phellinus igniarius, He-P® asidion annosum i innych, z których pierwszy powoduje rozległą białą jed-