Fitopatologia leśna (62)

.va<.ud umiana warunków środowiska wpływa zarówno na roślinę-gospodJ rza, jak i na patogena, przy czym wpływ ten może być albo dodatni, albo ujeuj ny. Należy zatem tak kształtować wszelkie czynności techniczno-gospodatcj w lesie, aby zmiany warunków ekologicznych, będące następstwem tych prz^J mian, w miarę możności sprzyjały dobremu rozwojowi drzew, a nie sprzyjały! rozwojowi i chorobotwórczej aktywności patogena. Warto z tego punktu widzeJ nia oceniać zwłaszcza takie czynności, jak pora i sposób siewu nasion w szkółkachI leśnych, a następnie pielęgnowanie siewów, uprawa gleby przy odnowieniach, po. ra podejmowania i sposób przeprowadzania cięć pielęgnacyjnych, technika ścina, nia drzew oraz zrywki i wywozu drewna. Na przykład zbyt wczesny, a przy tym zbyt gęsty i głęboki wysiew nasion (gdy gleba nie jest jeszcze ogrzana) upodatnia kiełki i siewki na zgorzel pasożytniczą, której ponadto mogą sprzyjać niedopa-trzenia w pielęgnacji siewów i wschodów (zaniedbywanie odchwaszczania i spulchniania gleby). Z kolei braki w zakresie melioracji gleb wadliwych (zorsz-tynizowanych, zbitych) prowadzą do obniżenia natężenia procesów fizjologicz-nych drzew, a tym samym do ich upodatnienia na szereg chorób, np. - w wypadku sosny - na opieńkę. Cięcia pielęgnacyjne z kolei mają ścisły związek z występowaniem huby korzeni. Cięcia bowiem letnie i jesienne, zwłaszcza gdy polegają na wyjmowaniu z drzewostanu drzew grubszych (pniaki po takich drzewach są bardziej podatne na zakażenie przez grzyb Heterobasidion annosum niż pniaki po drzewach cienkich), stwarzają większą predyspozycję na tę chorobę niż cięcia późnozimowe i wczesnowiosenne. Jest wreszcie oczywiste, że niestaranna technika ścinania bądź karczowania drzew, a następnie zrywki, przyczynia się do ranienia drzew pozostałych w drzewostanie, a tym samym stwarza zagrożenie zakażeń ranowych przez różne grzyby patogeniczne, a szczególnie przez huby rozkładające drewno drzew stojących. Na końcu warto zauważyć, że drzewostany mieszane i różnowiekowe stwarzają na ogół warunki środowiskowe lepsze dla zdrowego rozwoju drzew niż drzewostany jednogatunkowe i jednowiekowe.

3. Metoda kwarantanny

Jak to ujmują Kryczyński i współautorzy (2002), kwarantanna to „zwyczajowe określenie metody ochrony roślin oraz składających się na nią czynności urzędowych, których celem jest niedopuszczenie do zawleczenia groźnych patogenów, szkodników i chwastów z kraju do kraju (kwarantanna zewnętrzna) bądź też ograniczenie rozprzestrzeniania się ich wewnątrz danego kraju (kwarantanna wewnętrzna)”. Na podstawie odpowiednich aktów prawnych w sprawie kwarantanny roślin, które w zależności od aktualnych potrzeb ulegają co pewien czas zmianom, działa w Polsce Państwowa Inspekcja Ochrony Roślin i Nasiennictwa (PIORiN), która kontroluje cały ruch na polskich granicach Unii Europejskiej w zakresie handlu roślinami i ich produktami bądź częściami (nasionami, drewnem itp.). W razie stwierdzenia choroby, szkodnika lub chwastu, uznanego przez ustawodawstwo kwarantannowe za groźne dla krajów UE, Inspekcja zakazuje wwozu lub nakazuje określone postępowanie z towarem (np. przeprowadzenie jednorazowego zabiegu odkażania lub oczyszczania przesyłki, zniszczenie przesyłki, usunięcie porażonych roślin, produktów roślinnych lub przedmiotów).' Aby PIORiN mogła spełnić swe zadania, obrót w handlu materiałem roślinny®; z krajami spoza Unii Europejskiej może się odbywać tylko przez określonej punkty graniczne (w 2005 r. było 16 punktów wwozu z krajów spoza UE), w których materiał ten jest poddawany granicznej kontroli fitosanitarnej. Dalszy transport dopuszcza się jedynie na podstawie urzędowego zaświadczenia (świadectwa fitosanitarnego) stwierdzającego, że materiał jest wolny od patogenów, szkodników czy też chwastów, wymienionych na aktualnej liście obiektów kwarantannowych.

Ponadto PIORiN monitoruje występowanie obiektów kwarantannowych na terenie kraju oraz sprawuje nadzór nad zapobieganiem ich rozprzestrzenianiu się w kraju.

Do znanych przykładów zastosowania metody kwarantanny należą m.in. zakaz przewożenia z Europy do Ameryki Północnej sadzonek sosny wejmutki, jaki obowiązywał na początku dwudziestego wieku, oraz zakaz wwozu do USA w latach dwudziestych i trzydziestych tego wieku niekorowanego drewna wiązowego z Europy. W pierwszym wypadku chodziło o uniknięcie zawleczenia na kontynent amerykański sprawcy rdzy kory wejmutki, w drugim zaś - holenderskiej choroby wiązu.

Od 1994 roku zaczęła obowiązywać w Polsce wspólna polityka fitosanitarna, ustanowiona przez Europejską i Śródziemnomorską Organizację Ochrony Roślin (European and Mediterranean Plant Protection Organisation; EPPO), która obecnie liczy 47 państw członkowskich. Od 1 maja 2004 roku zaś obowiązują w Polsce przepisy Unii Europejskiej w zakresie ochrony roślin przed chorobami, w tym także kwarantanny, zgodnie z ustawą z dnia 18 grudnia 2003 r. o ochronie roślin. Regulacje prawne w odniesieniu do (niepoprawnie tak zwanych) „organizmów szkodliwych podlegających obowiązkowi zwalczania”, czyli tzw. obiektów kwarantannowych, zawarte są w Załącznikach 1 i 2 do rozporządzenia Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 26 marca 2004 r. w sprawie zapobiegania wprowadzaniu i rozprzestrzenianiu się organizmów kwarantannowych, wraz z późniejszymi zmianami. Niezmiernie ważnym elementem pierwszego z tych załączników jest tzw. lista kwarantannowa, czyli zestawienie wszystkich obiektów kwarantannowych.

W dziale 1 znajduje się m.in. 12 pozycji obejmujących kwarantannowe patogeny drzew leśnych: grzyby, bakterię (fitoplazmę) oraz wyższe rośliny pasożytnicze. Ponżcj podajemy ich zestawienie, wraz z nazwami chorób, które powodują: Grzyby

Ceratocystis fagacearum (Bretz) Hunt - zamieranie dębu

Chrysomyxa arctostuphyli Dietel - rdza miotlasta świerka

Cronartium spp. i Enclocronartium spp. (nieeuropejskie) - rdze drzew iglastych

i amerykańska rdza kory sosny (rdza zachodnia sosny)

Guignaniict laricina (Saw.) Yamamoto et Ito

Gymnosporungium spp. (nieeuropejskie) - nieeuropejskie rdze jałowca Inonotus weirii (Murrill) Kotlaba et Pouzar (syn. Pliellinus weirii) - żółta pierścieniowa zgnilizna drewna drzew iglastych (żółta pierścieniowa zgnilizna korzeni iglastych)

Melampsora farlowii (Arthur) Davis - rdza choiny

Mycosphaerella laricis-leptolepidis Ito, Sao et Ota - opadanie igieł modrzewia japońskiego

Mycosphaerella populorum G. E. Thompson - septorioza zgorzelowa topoli (septorioza rakowata topoli)