Fitopatologia leśna (93)

Cyclaneusma minus poraża igły kilkunastu gatunków sosny w AmerycaJ nocnej, w tym także Pinus syhestris (Kistle, Merril 1978), ale także w ĄjJ Australii i Europie. W Polsce pierwszy na dużą rolę tego patogena zwrócił? gę Kowalski (1982 i in.), który podkreśla, że grzyb ten atakując igły tegoi^ czyni to bodaj jeszcze silniej w stosunku do igieł drugiego rocznika. Wedlu®! walskiego (1986) stadium konidialne C. minus nie występuje w naturze. ąJ ten otrzymywał je jednak w sztucznej kulturze, w której grzyb wytwarza 3 kremową zwartą grzybnię powietrzną (rewers od kremowobrunatnego do bi natnego w centrum), rosnącą najlepiej w temperaturze 30°C.

Miseczki są, według tego samego źródła, białokremowe, eliptyczne, naU ściej o wymiarach 0,5-1,5 mm x 120-240 pm, umieszczone całkowicie podsh ką. Wyrzut zarodników workowych dokonuje się przez podłużną szczelin? ściową, która otwiera się po wyniesieniu miseczki nieco ponad powierzcfci skórki, co następuje w wilgotnych warunkach, dzięki pęcznieniu higroskopii substancji w owocniku. Wymiary worków wynoszą 95,0-117,5 x 10,0—11,2? Zarodniki workowe są nitkowate, skręcone, od jedno- do trzykomórkowych, ■ barwne, z przylegającą na jednym z końców warstwą śluzu, o wymian 70,0-90,0 x 3,1-3,7 pm. Parafizy są nitkowate, na końcu widełkowato rozgałęzi ne. Kowalski (1986) obserwował miseczki na igłach dopiero po ich opadnitt i na igłach martwych, ale jeszcze wiszących na porażonych pędach. Autor t podziela pogląd, że grzyb C. minus odgrywa większą rolę jako sprawca jesieni osutki sosny niż się dotychczas przyjmowało, a jego niedocenianie pod tg względem jest wynikiem stosunkowo trudno zauważalnych jego miseczek, a ta że często wtórnej inwazji igieł przez Lophodermium pinastri, który wytwarzał raźnie widoczne piknidia, miseczki i poprzeczne kreski na igłach.

Sclerophoma pythiophila jest grzybem łączonym niekiedy z Sydowia polyspo (Bref. et Tavel) Muller (Ascomycota, Dothideales) jako z formą doskonałą.;! walski (1986) tej formy nie znalazł. Według niego piknidia S. pythiophila ml średnicę 200-300 pm. Są one czarne i powstają pod skórką igieł, którą w mii dojrzewania przerywają. Dolna część piknidiów ma charakter podkład! a w stanie dojrzałym jest ona wypełniona zlepionymi śluzem bezbarwnymi, jt nokomórkowymi konidiami o wymiarach 5,6-8,7 x 2,5-3,7 pm.

W badaniach nad jesienną osutką sosny izolowano z porażonych igieł dnij go rocznika jeszcze kilka innych grzybów, m.in. Epicoccum purpurascens Ehfl (Hypliomycetes, Hyphomycetales) i Coniothyrium fuckelii (Coelomycetes, Sphi ropsidales), które być może działają w pewnej mierze chorobotwórczo, a przy® mniej przyspieszają przebieg choroby.

Warunki sprzyjające. Choroba atakuje zeszłoroczne igły (i starsze, jeśli sąj® cze na pędach), co z jednej strony wskazuje na jej duże znaczenie gospodą® gdyż igły te mają mniej więcej taki sam udział w rocznym przyroście drzM wysokość jak igły tegoroczne (Meixner, Woźniak 1981). Równocześnie My wiek igieł sprzyja ich zakażeniu przez sprawców jesiennej osutki, szczegółowi igły te ulegały przedtem stresowi, spowodowanemu przez trujące gazy w pOĘ trzu, przede wszystkim SOj. Zauważono, że nasilenie osutki jesiennej WJ** • często z bezpośrednim nasłonecznieniem drzew. Dlatego prawdopodoj w górnych partiach koron i na brzegach drzewostanów oraz w lukach porty bywa na ogół większe (ale chyba i dostęp trujących gazów do drzew bywa^J warunkach lepszy). Wreszcie chorobie sprzyjają zaburzenia troficzne i w środowisku glebowym, wyrażające się m.in. w niekorzystnym dla drzew IV

j _T„in się systemu mikotroficznego. Destrukcyjny wpływ skażenia środowiska 1‘nee.o emisjami przemysłowymi na żywotność ektotroficznych mikoryz drzew /Kazał S. Kowalski (1987).

^W Ochrona. Na razie wchodzą w rachubę tylko zabiegi profilaktyki dyspozycyjni ; niekiedy, gdy już są opanowane przez chorobę całe drzewostany, także ewen-i tfJnie kuratywne. Przy zakładaniu drzewostanów sosnowych (jeżeli nie wcho-_w rachubę drzewostany liściaste lub choćby liściasto-iglaste) należy pamię-r? ₀ odpowiednim materiale wyjściowym (nasiona, sadzonki) i dobrym wyko-Kyjju prac odnowieniowych. W przypadku gleb zdegradowanych należy zabie-| o zatrzymywanie wody w glebie i korzystne dla drzew kształtowanie się * niej warunków troficznych. Może tu chodzić o odpowiednie ukierunkowanie przebiegu bruzd czy wałków, domieszki drzew liściastych (na stokach) czy sadzenie w głębsze dołki z ewentualnym dodatkiem torfu (S. Kowalski 1987) w celu stworzenia lepszych warunków mikotroficznych dla drzew. Z kolei należy prowadzić niespóźnione, umiarkowane, systematyczne cięcia pielęgnacyjne, które nie prowadzą do zbyt dużych przerw (luki, dziury) w zwarciu drzewostanów. Dla złagodzenia działania emisji przemysłowych należy w miarę możności osłaniać brzegi drzewostanów rzędami lub pasami drzew liściastych (szczególnie od stro-[ ny nawietrznej) lub modrzewi i zamykać powstałe w nich luki. W przypadkach zbytniego niedostatku składników pokarmowych może być wskazane odpowiednie nawożenie gleby.

4. Osutka północna sosny

Pitogen: Lophodermella sulcigena (Rostr.) Hóhn = Hypodermella sulcigena (Rostr.) Tub.

Jest to choroba sosny zwyczajnej, górskiej i korsykańskiej w dość rozległym zakresie wieku (Schwerdtfeger 1957), według Viennot-Bourgin (1949) szczególnie 10-20-letnich, a według Żurawlewa i Sokołowa (1969) 3—10-letnich, niekiedy do 30-letnich. Najwcześniejsze doniesienia o jej występowaniu pochodzą z państw północnej Europy, Szwecji (Lagerberg 1910), Norwegii, Finlandii i Danii, potem także Szkocji. Występuje ona także w górach środkowej i zachodniej Europy, ® na międzynarodowej konferencji ochrony lasu w Warszawie (1959) K. Stoli informował o jej silnym występowaniu na terenie wschodnich Niemiec. Kowalski (1986) opisuje silne wystąpienie tej choroby w latach 1983-1985 w 8-letnich drżeli *°®^tanach sosnowych w lasach krynickich.

Zakażone w lecie tegoroczne igły przebarwiają się tego samego roku, zaczy-®^4c od szczytu, na kolor szarobiały, żółtawy lub bladobrunatny, przy czym Przebarwiona odcina się wyraźnie od ich nasadowej części, która pozosta-

■7«j>zcnni pojawiają się pod koniec wiosny apotecja. Wcześniej pojawiają się na Ig 'Stach nieraz piknidia grzyba Hendersonia acicola (Miinch) Tub. (Coelomy-Sphaeropsidaleś), który jednak wbrew dawniejszym przekonaniom nie jest Br^konidialną L. sulcigena, lecz osobnym grzybem działającym wtórnie (Dar-Wspomniane miseczki (apotecja) występują na terminalnej części która zamarła już na początku przebiegu choroby. Są one wąskoeliptyczne, Kowalskiego (1986) o wymiarach 2,0-4,0 x 0,3 pm, brunatne, mieszczą-I*¹* ^w całości pod skórką, z podłużną szczeliną ujściową na górze. Worki są od

^aclona (rys. 50). Po obumarciu igły opadają lub zwisają dłużej, a na ich po-^Wlerzchni    -!---------'-------------J.:.:    m na