Fitopatologia leśna (27)

zakażonych przez wirusa mozaiki lucerny by! zahamowany prawie o poło w porównaniu do siewek zdrowych. Schmelzer i Milicić (1965) podają, że wi sy mogą hamować wzrost zainfekowanych drzew robinii nawet o 50%.

2. Bacteria - bakterie

Spośród poznanych dotychczas ponad 4000 gatunków bakterii, większość to or> ganizmy saprotroficzne rozkładające materię organiczną. Pewne gatunki bak rii powodują choroby ludzi takie jak gruźlica, zapalenie płuc czy dur brzus a inne - choroby zwierząt jak pastereloza, dyzenteria świń czy zołzy u koni. P nad 100 gatunków bakterii powoduje choroby roślin. Wyróżnia się wśród nic 1) bakterie posiadające ścianę komórkową i dające się hodować na sztuczn pożywkach; 2) bakterie pozbawione ściany komórkowej, których komórki są otoczone trójwarstwową błoną. Do drugiej grupy zalicza się fitoplazmy (do ni: dawna nazywane organizmami mikoplazmopodobnymi), które nie dają się h dować w warunkach in vitro, oraz spiroplazmy, które można wyizolować z r ślin-gospodarzy lub wektorów tych bakterii (owadów) i hodować na pożyw

a. Bakterie posiadające ścianę komórkową

Komórki tych bakterii mają różne kształty (rys. 2): kulisty - ziarenkowiec (ce cus); cylindryczny - pałeczka (bacterium), laseczka (bacillus)\ spiralny - przeć* kowiec (vibrio) lub krętkowaty - śrubowiec (spiriUum). Większość bakterii cho^-botwórczych dla roślin ma kształt pałeczek; wyjątek stanowią promieniowce dzaju Streptomyces, które są nitkowate. Wielkość pojedynczej komórki bakte nej w młodych kulturach wynosi od 0,5-1,Odo 1,0-3,5 pm. Ściany komórek więki szóści gatunków bakterii są otoczone śluzowatą substancją, która w przypa tworzenia grubszej warstwy wokół komórki nazywa się otoczką. Śluzy otocz we ułatwiają bakteriom m.in. przetrwanie okresu suszy, a ponadto chronią j| przed innymi szkodliwymi czynnikami zewnętrznymi. Nagromadzenie pe liczby komórek bakteryjnych w masie śluzu otoczkowego nazywamy zoogleą (r 3). Większość bakterii ma na zewnątrz komórki delikatne rzęski, będące nitko' tymi cylindrycznymi tworami zbudowanymi ze zwiniętych spiralnie łańcuch

Rys. 2. Morfologia bakterii (wg Hcalda):

a- formy kuliste w różnych!

układach (luźnym, parzystym, liniowym itd.); I b - formy walcowate (pałeczki lub laseczki) w różnych układach; c - formy spiralne (po lewej' stronie przecinkowce, po prawej krętki); d - formy walcowate z endosporami bądź z przetrwalnikami (czarne punkty)

białka. Rzęski są znacznie dłuższe od komórki bakteryjnej; u niektórych gatunków występuje jedna rzęska (urzęsienic monotrichalne), u innych kilka biegunowo umieszczonych rzęsek (urzęsienie lofotrichalne), u jeszcze innych zaś rzęski występują w różnych miejscach na całej komórce bakteryjnej i wtedy mówimy, że jest ona urzęsiona peritrichalnie (tab. 1). Kiedy pojedyncza komórka bakterii rozmnoży się na pożywce zestalonej agarem, to w końcu tworzy tzw. kolonię. Kształt i wielkość kolonii różnych gatunków bakterii są zwykle różne i stanowią ważną cechę pomocną w ich identyfikacji. Kolonie bakterii mogą być płaskie lub wypukłe, okrągłe lub owalne, błyszczące lub matowe, o regularnych lub kanciastych brzegach. Barwa kolonii większości gatunków bakterii jest biaława lub szarawa, czasem żółtawa. Niektóre gatunki posiadają zdolność wytwarzania fluoryzującego barwnika widocznego zwłaszcza w świetle ultrafioletowym.

Ściana komórkowa u bakterii gramujemnych (barwiących się metodą Grama na czerwono) jest zbudowana inaczej niż u gramdodatnich (barwiących się na niebiesko) - u pierwszych z nich jest dość cienka (2-10 nm), u drugich znacznie grubsza (15-50 nm). Powoduje to zasadniczą odmienność fizjologicznych właściwości obu wymienionych grup. Przestrzeń między ścianą komórkową a błoną cy-toplazmatyczną nosi nazwę peryplazmy. Białka peryplazmy mają trzy główne funkcje: ochronną, odżywczą i transportową. Błona cytoplazmatyczna otacza cjhoplazmę, w której znajduje się nieobłoniony aparat jądrowy (nukleoid) stanowiący duży, spiralnie zwinięty chromosom (genofor) zbudowany z kwasu dezoksyrybonukleinowego. Chromosomalny DNA stanowi główny składnik materiału genetycznego bakterii. Ponadto bakterie mają często dodatkowe, koliście za-|*nknięte struktury podwójnej nici DNA, nazywane plazmidami. Wielkość plazmidów waha się od ułamka procenta do kilku procent długości chromosomu.

•ivA,yn) czy odporno: ności chorobotwórcz także ciała zapasowe łączonego z białkami

ylko w wyjątkowych przypadkach (np. u Agrobacterium tumefaciens) plazmidy ^mogą sięgać kilkunastu lub więcej procent. Geny wchodzące w skład plazmidów nadają bakteriom różne cechy, np. są odpowiedzialne za syntezę toksyn (bakte-: na niekorzystne warunki środowiska lub nawet za zdol-bakterii. W cytoplazmie komórki bakteryjnej znajdują się )raz rybosomy zbudowane z kwasu rybonukleinowego po-Stanowią one centra syntezy białek i jako takie odgrywa-* zasadniczą rolę w przemianie materii.

lektóre bakterie gramdodatnie tworzą specjalne formy przetrwalne, o od-•śre^¹¹¹⁶^ ^^u^^ow*^e ‘ często o dużej odporności na szkodliwe działanie czynników ^owiska. Należą do nich przetrwalniki (endospory), konidia (u promieniow-|^W* oraz mikrocysty bakterii śluzowych.