Fitopatologia leśna (32)

luszowe. W wielu wypadkach owocniki bywają osadzone na zewnątrz zbitej w kształcie poduszki grzybni, zwanej podkładką (stroma).

Grzyby rozmnażają się przede wszystkim za pomocą zarodników. Są to charakterystycznie ukształtowane komórki lub zespoły komórek, które po odłączeniu się od osobników macierzystych wyrastają w nowe osobniki. Różnorodność kształtów, wielkości, barwy, struktury powierzchni itd. jest wśród nich ogromna. W zależności od tego, czy zaraz po powstaniu są one zdolne do kiełkowania, czy też muszą przedtem przebyć pewien okres spoczynkowy, mówimy o zarodnikach propagacyjnych, czyli służących do rozprzestrzeniania gatunku, lub o przctrwal-nikowych, czyli zapewniających trwanie gatunku. Obydwa typy zarodników mogą mieć charakter tworów powstałych na drodze płciowej - zarodniki workowe, podstawkowe itd., bezpłciowej bądź wegetatywnej - konidia, oidia itp. Wreszcie] jeżeli zarodniki, niezależnie od sposobu ich powstania, tworzą się na zewnątrz j strzępek lub komórek zarodnikotwórczych, nazywamy je zewnętrznymi (c\vospo- ? rae), jak konidia i zarodniki podstawkowe, a jeżeli wewnątrz komórek - wewnętrznymi (endosporae), np. zarodniki zarodniowe lub workowe.

Ponieważ zarodnikowanie płciowe u grzybów zaliczanych do wyższych jednostek systematycznych (Ascomycota, Basidiomycota) coraz bardziej dominuje, przyjęto je nazywać zarodnikowaniem głównym, a bezpłciowe - zarodnikowaniem ubocznym. Specjalną formą zarodnikowania ubocznego są tzw. oidia, czyli cienkościenne, a więc propagacyjne zarodniki, powstałe przez rozpad strzępek wegetatywnych na fragmenty (rys. 8a) oraz chlamydospory, tj. zarodniki grubościenne, a więc przetrwalnikowe, powstałe także ze strzępek wegetatywnych (rys. 8b).

Osobliwością cytologicznorozwojową grzybów jest rozbicie procesu płciowego na trzy etapy, mianowicie zespolenie plazmy (plazmogamia) i zespolenie jąder (kariogamia); z kolei następuje podział redukcyjny jądra, dzięki któremu może się rozpocząć nowy cykl rozwoju grzyba. Dwa pierwsze etapy są u najwyższych 1 form tak bardzo od siebie oddalone, że pierwszy z nich dokonuje się na począt- f ku, drugi zaś na końcu życia osobniczego, a w międzyczasie trwa faza dwujądro- j wa, czyli dikariofaza. Natomiast morfologicznorozwojowa osobliwość grzybów polega, jak już wspomniano, na tworzeniu owocników.

Podstawą naturalnej klasyfikacji grzybów są ich cechy rozwojowe i typ roz- j mnażania płciowego. Te tradycyjne kryteria taksonomiczne zostały ostatnio uzu-j pełnione o szczegóły struktury ściany komórkowej, budowę wici (tam gdzie wici występują) oraz dane dotyczące struktury kwasów nukleinowych i niektórych charakterystycznych białek. Ponieważ jednak budowa i rozwój wielu dziś znanych grzybów nie są jeszcze dostatecznie zbadane, a wiele gatunków poznano tylko na podstawie ich ubocznej formy zarodnikowania, wszelkie stosowane aktualnie systemy obejmujące ogół grzybów nie mogą na razie być układami w ca-.

Rys. 8. Tworzenie się zarodników wegetatywnych (wg Hcalda):

a

kolejne fazy tworzenia się zwyktej strzępki wegetatywnej, oidiów (a) i chlamydospor (b)

łości naturalnymi, lecz muszą się w większej lub mniejszej mierze opierać na kryteriach sztucznych. W niniejszym podręczniku przedstawiono podział systematyczny grzybów według wydania „Dictionary of the fungi” (Kirk i in. 2001). W dziele tym w obrębie podkrólestwa Fungi (grzyby właściwe) wyróżnia się 4 gromady, 16 klas, 110 rzędów, 411 rodzin, 5069 rodzajów i 64 657 gatunków. Uwzglęót¹*⁰¹¹⁰ także taksonomię organizmów zawartą w w książce „Różnorodność biologiczna Polski” (Andrzejewski i Weigle 2003). Poniżej podano podział systematyczny grzybów mających znaczenie z punktu widzenia fitopatologii leśnej.

Podkrólcstwo Fungi

Gromada Chytridiomycota - skoczkowe

Klasa Chytridiomycetes Rząd Chytridiales

Gromada Zygomycota - sprzężniowe Klasa Zygomycetes -- sprzężniaki Rząd Mucorales Rząd Glomales

Gromada Ascomycota - workowe Klasa Ascomycetes - woreczniaki Podklasa Eurotiomycetidae Rząd Eurotiales Rząd Onygenales Podklasa Erysiphomycetidae Rząd Erysiphales Podklasa Meliolomycetidae Rząd Meliolales Podk łasa Sordariomycetidae Rząd Microascales Rząd Diaporthales Rząd Hypocreales Rząd Ophiostoniatales Rząd Phyllachorales Rząd Trichosphaeriales Rząd Aylariales Podklasa Dothideomycetidae Rząd Dothideales Rząd Pleosporales Rząd Mycospuerellules Podklasa Leotiomycetidae Rząd Helotiales Rząd Rhytismatales Rząd Ophiostoniatales Podklasa Pezizomycetidae Rząd Pezizales

Klasa Taphrinomycetes - szpetczaki

Podk 1 asa Taphrinomycetidae Rząd Taphrinales

Gromada Basidiomycota - podstawkowe

Klasa Basidiomycetes - podstawcza-ki

Podklasa Tremellomycetidae Rząd Auriculariales Rząd Tremellales Podklasa Agaricomycetidae Rząd Agaricales Rząd Boletales Rząd Cantharellales Rząd Ceratobasidiales Rząd Dacrymycetales Rząd Hymenochaetalcs Rząd Phallales Rząd Polyporales Rząd Russulales Rząd Thelephorales Klasa Urediniomycetes - rdzaki Rząd Uredinales

Klasa Ustilaginomycetes - głowniaki Rząd Exobasidiales Rząd liro cyst aleś Rząd Ustilaginales Rząd Tilletiales

Grzyby mitosporowe (anamorftczne, ang. mitosporic fungi)

Klasa Hyphomycetes Rząd Agonomycetales Rząd Hyphomycetales Rząd Stilbellales Rząd Tuherculariales Klasa Coelomycetes Rząd Sphaeropsidales Rząd Melanconiales