klstidwa132

254

do mene vef^,eraty“ (Dolo, dolo moja, sądzona mi i niesądzona, proszę cię, chodź do mnie wieczerzać'¹). Wielkorusi syberyjscy przygotowują na św. Piotra i Pawła (uchodzących za patronów rybołówstwa) juszkę rybią, zwaną ser ba, i, gdy zasiądą do niej, jeden ze starszych członków rodziny odzywa się z należną czcią głośno do apostołów: „P'e t r y - P a vły ! sadifeś chleba, soli kuśat: vam kasa, nam ćaśa; vam rybka, nam śerba" (Piotry-Pawły! zasiądźcie jeść chleb i sól: dla was kasza, a dla nas misa; dla was ryba, a dla nas juszka). W podobny sposób bułgarska babka pęporzezna z Besarabji zwraca się do Matki Bożej, okadzając przeznaczony dla Niej kołacz posmarowany miodem, z prośbą, by przybywała na pomoc, gdy ją zawoła: „Svita Buguródica da i na pomoc, detu ja puvikam, da idi“. - Można być zupełnie pewnym, że inwokacje, wygłaszane przed lat tysiącem po siołach i grodach słowiańskich do rozlicznych ówczesnych bóstw, oraz składane im ofiary w wielu wypadkach bardzo nieznacznie różniły się od powyższych.

Także ofiary prywatne, składane np. (dorocznie) demonom domowym, przedsiębrane z powodu choroby jednego z członków rodziny, z powodu urodzin i t p., są zwykle zarówno na południu, jak i na północy Słowiańszczyzny mało skomplikowane. Dla przykładu wymieńmy tu rytuał ofiarowania demonowi domowemu na wschodniej. Białorusi. Pieką tam w pewnych okolicach podczas pełni księ-życa chleb; pierwszy kawałek '(kromkę), odcięty od pierwszego bochenka, solą i udają się z nim w nocy do obory; wchodząc gospodarz mówi: „Damacłk damaryj! Pry mi at, mafie chleb-sof, lubi mai eh łasa dej i żałuj! I ja budu f a b e I u b i t i ż a ł a v a t! “ („Domowy duchu! Przyjm ode mnie chleb i sól, miłuj moje konie i bądź dla nich łaskaw! Ja też będę cię miłował i będę łaskawy dla ciebie!").

195. Porównywając i zestawiając wszystko,co nam wiadomo o rozwiń i ę t y m jrytuale sąsiadujących ze Słowianami pogańskich Finów (Czeremisów oraz Wotjaków), stwierdzamy z łatwością, iż rozpada się on, nie licząc gestów, mających okazywać cześć i t. p., na 5 głównych składowych: 1) obrządki lustracyjne (oczyszczające), przedsiębrane przez ludzi w stosunku do siebie (kąpiel kapłanów, pranie odzieży w strumieniu przy świętym gaju przez wszystkich uczestników i oblekanie czystej odzieży etc.) oraz do ofiar (oczyszczenie przez ogień i wodę); 2) inwokacje i modlitwy: 3) ofiarowanie; 4) ucztę pospólną i wreszcie 5) wróżby. Te pięć składowych powtarzają się w różnych formalnych odmianach, w węższych lub szerszych zakresach w każdym niemal pogańskim rozwiniętym rytuale ofiary wogóle. Jak zobaczymy niżej, powtarzają się one i u Słowian, choć co do wielu z nich posiadamy niestety zbyt szczupłe wiadomości. Lustrację ofiary osiąga się u Słowian przeważnie zapomocą okadzania, ale też mycia etc.

Możnaby sądzić, że jedna z charakterystycznych cech rytuału ofiarowania — występująca zresztą bardzo rzadko w obrządkach ludowych — mianowicie wznoszenie daru w rękach ku górze, jest z gruntu kultowego pochodzenia. Dla Słowian poświadcza ją już Ibn Rosteh w swej „Księdze drogich kamieni“, dobrze znanej historykom wczesnodziejowej Słowiańszczyzny. Wziął on zaś odnośną wiadomość zapewne z Gaihani’ego, który znów zaczerpnął ją ze źródeł jeszcze starszych, pochodzących najprawdopodobniej z pierwszej połowy IX wieku i opartych o ustne relacje o Słowianach, zamieszkujących gdzieś w pobliżu Karpat, może na zachód od ostatnich. Według obchodzącej nas informacji „wszyscy" Słowianie ówcześni mają być poganami; „w okresie żniw sypią oni ziarno prosa ¹ do czerpaka, podnoszą do nieba i mówią: Panie Boże, któryś nas (sc. dotychczas) zaopatrywał w pożywienie, daj nam je i dziś w obfitości". — Jednak nie zawsze takie podnoszenie musi być oddaniem ofiary bóstwom, mieszkającym gdzieś w górze wzgl. w niebiosach. Niekiedy może tu chodzić o zilustrowanie odpowiednim ruchem życzenia, zawartego w modlitwie, lub nawet — o czysto magiczny zabieg w rodzaju omówionych w rozdz. 8. a mających powodować bujny wzrost zbóż i t. p. Tak, dajmy na to, Mordwini podczas jednej z uroczystości, modląc się do bogów o urodzaj, podnoszą naczynie ofiarne w górę, mówiąc: „Na jaką wysokość podnoszę naczynie z kaszą, na taką wysokość niech wyrośnie proso".

196. Między odprawianemi przez dzisiejszych włościan słowiańskich ofiarami o rytuale rozwiniętym spotykamy zarówno takie, co są pochodzenia kościelnego, jak i inne, niewątpliwie kontynuujące rodzime obiaty pogańskie. Jako przykład rozwiniętych ofiar opiszę tu naprzód ofiarowywanie jagnięcia, praktykowane przez Słowian bałkańskich w dniu św. Jerzego. Jagnię, które ma być zabite, winno być według ustalonej w tej mierze tradycji samcem pierworodnym i zrodzonym najwcześniej danego roku (§ 185), albo też musi być samcem, należącym do matki, co pierwsza z pośród wszystkich owiec wybiegła w dzień święta z zagrody (w ostatnim wypadku wyznacza ofiarę los, czy też obiera ją sobie jakoby sam święty). Zanim jagnię zostanie ofiarowane, wije się wieniec z ziół oraz kwiatów i przygotowuje woskową świecę; podczas wicia wieńca śpiewano dawniej obrzędowe pieśni. Dziewczęta czyszczą na zwierzęciu ofiar-nem wełnę i rozczesują ją drewnianym grzebieniem, poczem zarzucają mu na szyję wspomniany wieniec, a do jednego z dwu rogów

1

Wg. arabskich źródeł proso było głównem zbożem dawnych Słowian (po-równ. też cz. I, str. 210, § 213).