mas019 bmp

świadczony, nie może być dla odleglejszych czasów uważany za niemożliwy; na Rusi w takim danniczym stosunku pozostają wobec Kijowa Drewlanie w połowie, a Radymicze nawet pod koniec X w., zaś Wiatycze jeszcze około 1080 r. posiadali własnych książąt plemiennych. Oni też najdłużej zachowali swą nazwę szczepową, kiedy pierwotne nomenklatury innych wschodniosłowiańskich grup etnicznych dawno już ustąpiły miejsca odgrodowemu nazewnictwu terytorialnemu, wyrażającemu dalej posunięty rozwój stosunków feudalnych^9S.

Sądzę jednak, że problem trybutarnej zależności Mazowsza w czasie nas interesującym da się rozstrzygnąć w sensie negatywnym. Terytorium tym dysponuje Mieszko I tak jak innymi swymi ziemiami, bez żadnego rozróżnienia ¹⁰°. Także w świetle przekazu al-Bekriego bezpośrednie granice władztwa Mieszka ciągną się do Rusi i Prus^1#1. W 1017 r. napad ruski na wschodnie granice Mazowsza odnotowany zostaje u Thietmara jako „uderzeiuęjpą Bolesława” ^,02. Wczesne stosunkowo przyłączenie Mazowsza umożliwiało szybsze niż gdzie indziej przeprowadzenie procesu konsolidacji. Zwycięstwo Mieszka I nad państwem czeskim, terytorialnie wówczas równym, nie mogło być chyba dokonane przez luźny związek wielkopolsko-mazowiecko-pomorski, lecz przez ściślejszą organizację państwową. W okresie rozpadu państwa władzę na Mazowszu obejmuje nie szczepowy książę trybutarny lub jeden z takich, lecz dotychczasowy urzędnik centralny. Wreszcie poważne znaczenie ma stwierdzona wyżej rozbieżność granic dzielnicowych Mazowsza już w czasach Miecława z granicami etnicznymi, co odpowiada na Rusi nie plemiennym stosunkom Wiatyczów, Drewlan

PWL I, s. W 43, 58, 59, 159. Zob. V. V. Mavrodin, Obrazowanie dTew-nerusshogo gosudarttaa, Leningrad 1945, s. 65—66.

^1M KDW I, nr 1: „filie Pruzze usgue in locum qui dicitur Russe”.

lei Zob. przyp. 90. Przekaz jest zupełnie jasny; nie podaje też żadnych wzmianek o jakichkolwiek podległych Mieszkowi w tych stronach innych książętach, źródła XII w. nie nazywają przecież terytorium trybutsrnycb książąt zachodniopomorskich Warci sławiców po prostu krajem księcia polskiego.

i« Thietmar vn, 65. Celem wyprawy był Brześć (zob. rozdz. V). Archeologicznym dowodem bezpośredniej władzy Chrobrego nad Mazowszem może być odkrycie w Płocku znaku garncarskiego identycznego ze makami na monetach tego władcy (W. Rgafrańskj Archeologiczne badania, s. 13).

czy Radymiczów, lecz terytorialnym okręgom państwa kijowskiego. Granice tej dzielnicy musiały już być dziełem a państwa polskiego, życie plemienne rozwijałoby się zapew-. ne w granicach innych. Mazowsze w pierwszej połowie . XI w. można zatem uważać za ziemię już zespoloną z resztą /monarchii i zarządzaną zapewne przez takich namiestników, jakich znamy z przełomu XI i XII w. — mianowanych, usuwanych i przenoszonych przez księcia.

Geograficznie Mazowsze leży w obrębie środkowopolskiego pasa nizinnego, stanowiąc w jego ramach przedłużenie Wielkopolski. We wczesnym średniowieczu późniejsze Kujawy są najważniejszym może na ziemiach polskich węzłem komunikacyjnym, pomostem łączącym Wielkopolską i Mazowsze ^ł03, doskonałą bramą wypadową do ekspansji państwa polańskiego na wschód. Terytorium kuj awsko-cheł-mińskie należy do ziem najgęściej zaludnionych, najbar-.-dziej obfitujących w grodziska¹®⁴. Nie oddzielają tam Wielkopolski od Mazowsza większe połacie puszcz, w rodzaju tych, jakie utrudniały dzielnicy Polan komunikację z długo separatystycznym Pomorzem, znanych doskonale i z żywotów św. Ottona, i z Galla, i z rozmieszczenia grodzisk oraz innych śladów osadnictwa ^m. Przez Mazowsze przechodziło szereg szlaków komunikacyjno-handlowych,. z których największe znaczenie miał szlak łączący Wielkopolską, a zapewne i Pomorze gdańskie, z Rusią, przebiegający wzdłuż Wisły przez Włocławek, Płock i okolice Bródna Starego, a następnie wzdłuż Bugu i Prypeci. Już w XI w. był on dowodnie używany tak w celach wojennych, jak i handlowych, a kilka tysięcy znalezionych w Drohiczynie plomb ołowianych potwierdza, że był to szlak dużej miary^I08. Zapewni* w. Kowalenko, Przewloką «a szlaku żeglugowym Warta—Gopło— Wisła, Przegl. Zach. vin (1952), nr 5/6, s. 61-62.

104 W. Łąga, Kultura Pomorza we wczesnym średniowieczu'na podstawie wykopalisk, Toruń 1930, g. 398—402 oraz mapa ni (o ziemi chełmińskiej); W. Kowalenkó, o. c„ 81 (o Kujawach), E. Walicka, Materiały 2 wczesnośredniowiecznych osad i grodzisk z północnej części Ziemi dobrzyńskiej W zbiorach PMA, Materiały Wczesnośredn. V (1960),

, s. 294, podkreśla także „wyjątkowo gęste usytuowanie grodzisk" na tere-nie ziemi dobrzyńskiej”. Intensywne osadnictwo tych ziem łączy się tez większych przeszkód z osadnictwem zachodnlomazowieckim, o czym , świadczą liczne grodziska w okolicach Płocka 'i nad Skrwą.

los K. Buczek, Ziemie polskie, mapa,

»6 pierwszy zwrócn na niego uwagę A. Sżelągowski, Najstarsze dfogi z Polski na wschód w okresie bizantyńsko-arabskim, Kraków itó, iózdż.’