mas046 bmp

kie warstwy ludności wolnej. Jedynym, który w ówczesnych warunkach miał szanse stanąć na czele obszerniejszego terytorium, był właśnie Miecław. Gromadzenie się na Mazowszu uchodźców z Wielkopolski świadczy, że tak właśnie sobie to wyobrażano. Możniejsze warstwy uchodźców z uznaniem władzy Miecława musiały wiązać niecierpliwe nadzieje powrotu do utraconych posiadłości. Nie ulęga też chyba wątpliwości, że wielmoże wielkopolscy w otoczeniu Miecława ustawicznie wpływali ną niego w kierunku podjęcia^ wyprawy do Wielkopolski i poddanią jej pod swe panowanie. Zrozumiałe również, że namowy takie z pewnością nie natrafiały na oporną wolę księcia ²⁴⁰.

„ Zagadkowy przekaz Kroniki polskiej (śląskiej) wspomina o bitwie Kazimierza z Miecławem w okolicach Poznania. Treść przekazu i domysły uczonych có do jego pochodzenia omówiłem na początku pracy, zaznaczywszy, że nie można wykluczyć w nim podkładu jakiejś tradycji lokalnej, związanej z miejscem bitwy*⁴¹. Literatura nasza różnie odniosła się do przekazu i w różny sposób próbowała go interpre- _? tować; nie znaleziono jednak dotąd dostatecznych podstaw pozwalających definitywnie odrzucić go, a z nim także dowód działalności Miecława w Wielkopolsce, choć z drugiej strony późny czas powstania źródła nie pozwala na przyjęcie jego bez zastrzeżeń ²⁴². Należy jednak sądzić, że wątki 840 Zwrot Galla: „Erat... eo tempore Mazoyla Polonis llluc... fu-gientlbus... in tantum populosa... Unde Meczlavus In audacia sue mili-cie confłsus...” można rozumieć jako poparcie uchodźców wielkopolskich dla Miecława w Jego zamiarze osiągnięcia „quod sibi non cedebat per lus aliąuod, vel naturam”. O tendencjach możnych uchodźców do odzyskania utraconych dóbr świadczy jednak przede wszystkim gąp¹⁸* wymowa logiki.

8« zob. przyp. 7 18.

>48 Ostrów Tumski w Poznaniu, miejsce modlitwy Kazimierza przed bitwą według kroniki, interpretował M. Sokołowski, Ruiny na Ostrowie jeziora Ledntcy, studium nad budownictwem w przedchrześcijańskich i pierwszych chrześcijańskich wiekach w Polsce, FAU, wydz. fil. 1 hist.-flL IH (1876), s. 133—144, jako Ostrów Lednicki. Miejscem bitwy miała być wieś Pobiedziska, której nazwa wiązała się ze zwycięstwem Kazimierza. Wykładnię tę zaaprobował T. Wojciechowski, o Kazimie-rzu, s. 7 przyp. 1 oraz s. 18, natomiast S. Kętrzyński, Kazimierz, s. 385, przyp. a, odmówił przekazowi wartości historycznej w ogóle, stwierdzając, że „tradycja wcześniejsza (Gall, Nestor) wskazuje jako miejsce wyprawy Mazowsze. Nadto przyjmując ów Ostrów i Pobiedziska, trzeba by przyjąć, iż Masław działał zaczepnie, a wtenczas nie zrozumiemy w tych okoUęjicł^mogły mieć miejsce rączej wcześniej niż w roku 1047, a wprost idealnym dla interpretacji przekazu momentem jest czas powrotu Kazimierza, kiedy to zgodnie ż iego~ treScią jest on pozbawiony rzeczywiście władzy w kraju.

Na wiadomość Kroniki Polskiej mogą rzucić nieco światła inne ciekawe okoliczności. Wydaje sję^że północno-wschodni skrawek Wielkopolski został oszczędzony .nie tylko przez najazd Brzetysława, lecz także przez powstanie. Znaleziono mianowicie poszlaki, wskazujące na fakt przetrwania organizacji kościelnej w Kruszwicy przez cały okres ani pomocy Jarosława, ani pomocy Pomorzan opóźnionej. Zresztą źródła nasze mówią o zaczepnym działaniu tak ze strony polskiej, jak i ruskiej, nie ulega zatem wątpliwości, iż polem walki było Mazowsze”. Ostatecznie badacz ten przyjął możliwość stoczenia bitwy nad Bugiem, w pobliżu dzisiejszej Ostrowi Mazowieckiej. Stanowisko S. Kętrzyńskiego poparł w recenzji jego pracy K. Krotoski, Kwart. Hist. XIV <1900), s. 512, silniej może akcentując Ostrów Mazowiecką, s. Zakrzewski,, Okres do schyłku XII w., s. 68, wysunął Hipotezę o stoczeniu pod Poznaniem innej bitwy Kazimierza z Miecławem, najpewniej w 1041 r., „gdyż wówczas Jarosław Mądry najechał na Mazowsze”. T. Tyc, Legenda, s. 122—125, historycznie przyznawał rację Kętrzyńskiemu co do Ostrowi Mazowieckiej. W źródle jednak widział jedynie Ostrów na Warcie w Poznaniu (nigdy Ostrów Lednicki), wykorzystując dwie wiadomości tam podane: o odległości sześciu mil z „Ostrowa” do Gniezna, odpowiadającej odległości Poznań—Gniezno, oraz o wezwaniu kościoła N. Marii Panny, który rzeczywiście istniał na Ostrowie Tumskim w xnr w. i wcześniej, tara też była katedra św. Piotra i Pawła, również wymienionych w kronice. J. Jodkowski, Pieczęcie ruskie z XI— XII w. znalezione w Grodnie i Drohiczynie, Przegl. Hist. xxXVH (1948), s. 178, przypuszczał, źe decydująca bitwa odbyła się w okolicach nad-narwiaóskich, bez bliższego jednak uzasadnienia. Ostatnie prace poruszające ten temat (£• Grudziński, Ze studiów, cz. U, s. 84 oraz B. Krze-mieńska-Surowiecka, Maslow, g. 6) ogólnie podtrzymują stanowisko Kętrzyńskiego, lak widać, najbardziej konsekwentnym przeciwnikiem lokalizacji wielkopolskiej byl S. Kętrzyński, inni nie wnieśli przeciw niej nowych argumentów. Dowody tego uczonego są częściowo przekonywające, nie można ich jednak uważać za niewzruszone zarówno z tego względu, że inne źródła, prócz omawianego przekazu, nie zajmują się lokalizacją bitwy, jak i dlatego, źe nie znamy właściwie grenie Obszaru podlegającego władzy Miecława w 1047 r._t nie mając pojęcia o dotychczasowym przebiegu kilkuletnich walk. Przyjęcie zresztą zastrzeżeń Kętrzyńskiego niczego w istocie nie zmienia, gdyż przekaz kroniki można by odnieść do Innego jakiegoś starcia w tej wojnie, jak to przypuszczał S. Zakrzewski, Chronologia walk wielkopolskich Jest dla nas w tej chwili obojętna, dość, że nie ma wystarczającego dowodu na ich odrzucenie.

as