Image (56)

hf.0

owi n um i ni

■ Hwtułlt* intłlowlhkił fmlutalnego stały się międzynarodowe i globalne w kilku różnych znaczeniach. Wigta (Jiuhlmnów skologlumydi ma charakter transnarodowy, globalny lub wiąże się ze wspólnymi globalnymi JtiRobanil. Inne problemy lokalne lub narodowe są odczuwane na całym świecie. WiiMtltt, protony powodujące najwięcej problemów dla środowiska naturalnego są blisko powią_r Mim t Mttuym! profiaiiml spolaatno-ekonomicznymi, które z kolei stanowią część coraz bardziej igłobilUowanago ayattmu (twistowego.

* globalne kwestia drodowlaka naturalnego litnleją w wielu różnych postaciach i choć mają sporo cech wspólnych, każda i nich wymaga właściwego dla siebie podejścia.

Zagadnienia ochrony środowiska na arenie międzynarodowej: zarys historyczny

Początki

Kwestie środowiskowe po raz pierwszy znalazły się w kręgu zainteresowań polityki międzynarodowej w XIX wieku w kontekście międzynarodowych porozumień dotyczących zarządzania zasobami. Komisje Rzeczne dla Renu i Dunaju, które są obecnie głęboko zaangażowane w polityki mające na celu zachowanie środowiska naturalnego, powstały np. jako ustalenia służące ułatwieniu ekonomicznego wykorzystania tych rzek jako dróg wodnych. Międzynarodowa Organizacja Morska (International Maritime Or-ganization, IMO) została utworzona w 1948 roku jako - w mniejszym lub większym stopniu - „klub zrzeszający właścicieli statków” w celu wspierania międzynarodowej żeglugi i nawigacji oraz poprawy bezpieczeństwa na morzu. Jednak w 1954 roku przejęła odpowiedzialność za wprowadzanie w życie przełomowego traktatu dotyczącego zanieczyszczania mórz i oceanów: konwencji w sprawie przeciwdziałania zanieczyszczaniu morza przez ropę.

Pierwszy międzynarodowy traktat dotyczący flory został podpisany w Brnie w 1889 roku. Miał on na celu przeciwdziałanie rozszerzaniu się choroby, która groziła zniszczeniem europejskich winnic (Phylloxera). W ślad za tym traktatem podążyła seria globalnych i regionalnych porozumień dotyczących flory w latach 20. i 50. - wszystkie one w podobny sposób zajmowały się zachowaniem odpowiedniej kondycji roślin uprawnych lub zwalczaniem ich chorób. Z kolei pierwszym porozumieniem dotyczącym fauny była konwencja na temat ochrony ptactwa pożytecznego w rolnictwie. W 1911 roku USA, Kanada i Rosja zgodziły się podpisać wspólną konwencję w sprawie ochrony fok futerkowych, które w tym czasie były nadmiernie trzebione. W 1945 roku została powołana Organizacja ONZ ds. Wyżywienia i Rolnictwa (Food and Agricułture Organization, FAO), której jednym z celów miało być zachowanie zasobów naturalnych. W 1946 roku Międzynarodowa Konwencja Wielorybnicza stworzyła klub psusiw zajmujących się wielorybnictwem, mający na celu zarządzanie połowami wielorybów.

Już w tym czasie narastała coraz bardziej świadomość potrzeby ochrony środowiska naturalnego nie tylko jako zasobu ekonomicznego, ale także dla niego samego. Podpisywano konwencje mające na celu ochronę ptactwa, w znacznej mierze w wyniku naci-

Kwestie ochrony środowiska 561

sków społecznych, mobilizowanych przez grupy takie jak Królewskie Slowm/.yNzcnic Ochrony Ptactwa. Pierwsze międzynarodowe wysiłki służące utworzeniu rezerwatów i parków dzikiej zwierzyny odnotowano na początku XX wieku (wśród mnuiratw kolo nialnych w Afryce); były kontynuowane od lat 30. w postaci kolejnych konwencji Jednak dopiero w latach 60. zaczęła radykalnie pogłębiać się między narodowa li ttuka, zwłaszcza w krajach rozwiniętych, związana z zanieczyszczeniem i ochroną środowlaka naturalnego. Książka Rachel Carson Silent Spring wywołała nic tylko niepokój, co do szerokiego stosowania DDT i innych pestycydów, ale także dała impuls do zainicjowania współczesnego ruchu na rzecz ochrony przyrody (Carson 1062). PowN/cdma Świn domość niebezpieczeństwa dla zdrowia, jakie niesie opad radioaktywny, spowodowała rosnące naciski mające na celu wprowadzenie zakazu przeprowadzania testów z bronią nuklearną w atmosferze, który przyjęto w 1963 roku. Zaniepokojenie zanleczyszeze-niem mórz wzrastało, stymulowane przez katastrofy, takie jak wyciek ropy z tnnkowea „Torrey Canyon” w 1967 roku, a Międzynarodowa Organizacja Morska w coraz większym zakresie angażowała się w zapobieganie zatruwaniu mórz przez podobne wycieki ropy. Problem transgranicznego zanieczyszczenia powietrza i „kwaśnych deszczów” przyciągał coraz więcej uwagi, zwłaszcza w Skandynawii i Kanadzie, gdzie zniszczenia wrażliwych ekosystemów lasów i jezior stawały się szczególnie widoczne. W połowie lat 60. rozpoczęły się nieformalne rozmowy na temat rozwoju nowego prawa morza, które miałoby zarządzać dostępem do międzynarodowych akwenów i dna morskiego oraz ich wykorzystaniem: poprzedni reżim zaczynał się załamywać wraz z unilateral-nymi pretensjami, co do praw swobodnego przepływu oraz ekonomicznej kontroli nad wodami w pasie do 200 mil od wybrzeży.

Konferencja w Sztokholmie

Konferencja Narodów Zjednoczonych na temat Środowiska Człowieka w 1972 roku

została zorganizowana w odpowiedzi na rosnące w latach 60. zaniepokojenie stanem środowiska naturalnego. Jej celem było ustanowienie międzynarodowych ram postępowania, które promowałyby bardziej skoordynowane podejście do kwestii zanieczyszczeń i innych problemów ekologicznych. Konferencja, która odbyła się w Sztokholmie, oznaczała punkt zwrotny w rozwoju międzynarodowej polityki ochrony środowiska. Część zasad, które wówczas przyjęto, oraz instytucje, które powstały, wywołały trwałe skutki (zob. ramka 20.1). Nie mniej ważne było, iż debaty prowadzone na konferencji wykrystalizowały tematy i praktyki, które pozostały najważniejsze dla międzynarodowej polityki ochrony środowiska aż do dnia dzisiejszego.

Waga międzynarodowych kwestii środowiska naturalnego jako istotnego zagadnienia międzynarodowego została zinstytucjonalizowana w zgodzie z zasadą, że państwa są odpowiedzialne za współpracę mającą na celu zarządzanie wspólnymi zasobami globalnymi oraz redukcję transgranicznego zanieczyszczenia środowiska. Kraje rozwijające się kładły nacisk na to, że z historycznego punktu widzenia ponoszą one mniejszą odpowiedzialność za globalne zanieczyszczenie niż państwa przemysłowe oraz że działania mające na celu ochronę środowiska powinny być powiązane z wysiłkami zmierzającymi do promowania ich postępu gospodarczego i społecznego - argumenty te zostały w zasadzie zaakceptowane przez państwa rozwinięte. Dlatego też związek między środowiskiem naturalnym a rozwojem w kontekście relacji Północ-Południe został