Image (8)

56

CHRIS BROWN

Ostatecznie, nawet pozostając blisko wymiaru praktycznego ochrony praw człowieka, nie da się uniknąć pytań filozoficznych. Czy poszczególne generacje praw człowieka stanowią spójną i kompatybilną całość? Pojawia się również pytanie, czy prawa drugiej i trzeciej generacji stanowią rzeczywiście „prawa” w przyjętym rozumieniu tego słowa?

Każdy z tych wymiarów praw człowieka zasługuje na analizę. Wiele z powyższych problemów było już wielokrotnie poddawanych dyskusji i trudno wyobrazić sobie, aby można było powiedzieć w tym zakresie cokolwiek nowego. Obecnie można dostrzec wzrost zainteresowania wymiarem filozoficznym i politycznym problematyki praw człowieka. Jest to spowodowane ogólną zmianą, jaka zaszła w stosunkach międzynarodowych po zakończeniu zimnej wojny. Jeszcze stosunkowo niedawno głosy protestu wobec założenia o uniwersalizmie praw człowieka były nieliczne, a sama treść deklaracji i konwencji praw człowieka była postrzegana przez pragmatyków jako znacznie mniej kontrowersyjna niż problem oceny ich przestrzegania. Zadanie wyegzekwowania od państw przestrzegania standardów, które same jawiły się jako rozsądne i niebudzące kontrowersji, stanowiło podstawowe wyzwanie w perspektywie międzynarodowego systemu ochrony praw człowieka.

()d zakończenia zimnej wojny problem zapewnienia przestrzegania praw człowieka nic /,niknął całkowicie, chociaż można zaobserwować pewien postęp. Wydarzenia, takie jnk ustanowienie trybun ułów międzynarodowych po zakończeniu konfliktów w Bośni I Kwmid/ie, londyńska sprawa generała Pinochcta, a także powołanie w 2002 roku Międzynarodowego Trybunału Karnego (International Criminal Court, ICC), świadczą

0    iNthicnm powszechnej zgody co do tego, żc przynajmniej najbardziej rażące przypadki pogwałcenia praw człowieka stanowią problem wspólnoty międzynarodowej. Z drugiej jednak strony, powiązanie praw człowieka z promowaniem demokracji oraz „wojną z terroryzmem" po II września 2001 roku może osłabić istniejący międzynarodowy konsensus. Tak czy inaczej, opisanemu nieznacznemu jakkolwiek istotnemu postępowi idei praw człowieka towarzyszyło pojawienie się kolejnych problemów, wiążących się z kwestionowaniem ich uniwersalnego charakteru. Staje się wyraźnie widoczne, iż prawa narodów/ludów należące do trzeciej generacji, mogą być odmiennie rozumiane przez różne narody. Pojawia się zatem pytanie, czy istnieje możliwość rozwiązania tego rodzaju dylematu w inny sposób niż kosztem koncepcji odwołującej się do uniwersalnego charakteru tych praw. Czy 2atem tezy o rzekomym uniwersalnym charakterze praw człowieka nie maskują w rzeczywistości uprzywilejowania wyłącznie zachodnich koncepcji politycznych, jak sugerują m.in. obrońcy „wartości azjatyckich”? Poza tym dostrzeżono „maskulinizację” dyskursu praw człowieka. Sprowokowało to krytykę ze strony środowisk feministycznych pod adresem licznych sformułowań występujących w deklaracjach i konwencjach, które zdają się utwierdzać tradycyjne stereotypy odnoszące się do ról społecznych przypisywanych płciom {gender roles).

Tc nowe problemy stanowią wyzwanie, a nawet przeciwieństwo założeń, na jakich opiom się proces globalizacji. 7,a największe, ale niepełne osiągnięcie ruchu ochrony praw człowieka uważa się postrzeganie praw człowieka nic w perspektywie lokalnej

1    narodowej, lecz globalnej i uniwersalnej. Wydaje się jednak, że powrót do bardziej ognmic/oncj koncepcji podstawowych praw człowieka jest jedynym sposobem na przetrwanie reżimu ich ochrony.

Prawa człowieka

857

Ramka 31.2 Kluczowe koncepcje: kosmopolityzm I komunitarianlzm

Jedną z powierzchownych klasyfikacji normatywnych teorii SM można przeprowadzić z punktu widzenia kosmopolityzmu i komunitarianlzmu oraz Ich poglądów no źródło znaczenia I wartości żyda ludzkiego¹. Kosmopolityzm wywodzi tę wartość od jednostki {czy też, być może, od Bogn), podczas gdy komunitarianizm kieruje się w stronę wspólnoty, niezależnie od tego, czy będzie to wspólnota et niczna, narodowa czy choćby „wirtualna". Klasyfikacja ta odwzorowuje dychotornlczny podział między liberalnym i realistycznym podejściem do stosunków międzynarodowych omawiany w Innym miejscu, jednakże nie czyni tego w sposób idealny, W każdym razie niemal żadnego poważnego filozofa politycznego nie sposób jednoznacznie Identyfikować wyłącznie z Jedną bądź z drugą koncepcją. Mimo to przyjęcie jednej z tych teorii ma wyraźne konsekwencje dla analizy praw człowieka. Zwolennicy kosmopolityzmu są bardziej skłonni do akcentowania powszechnego charakteru tych praw, podczas gdy przedstawiciele komunitarianizmu będą się w najlepszym wypadku opowiadać za minimalnymi powszechnie obowiązującymi standardami, podkreślając przede wszystkim kompetencje wspólnoty do określania swych własnych standardów.

Kluczowe tezy

•    Funkcjonowanie międzynarodowego reżimu och rany praw człowieka można uznać za cechę charakterystyczną współczesnej społeczności światowej i doskonały przykład procesów globalizacji.

•    Współczesne podejście do praw człowieka wyróżniają trzy generacje praw: pierwsza, stanowiąca szeroko pojęte prawa polityczne, druga, którą stanowią prawa ekonomiczne i społeczne, oraz trzecia, do której należą prawa narodów/ludów.

•    Główne współczesne problemy wiążące się z prawami człowieka dotyczą ich implementacji, przestrzegania oraz ich wymiaru politycznego.

•    W ostatnich czasach uniwersalny charakter praw człowieka poddano krytyce, która wskazuje, że ów uniwersalizm ma naturę zachodnią, maskuiinistycznąoraz nietolerancyjną.

Czym są prawa?

Ponieważ nie można już dłużej twierdzić, iż idea praw da się rozumieć sama przez się, pojawia się kilka podstawowych pytań. O jakiego rodzaju prawa może chodzić? Czy prawa siłą rzeczy wiążą się z obowiązkami? Standardowa prawnicza odpowiedź na te pytania wskazuje na istnienie różnego rodzaju „praw” - z niektórymi z nich wiążą się „obowiązki”. Kategorie „prawa” i „obowiązku” mogą być również używane w szerszym, politycznym i moralnym kontekście. Nasuwa się również kolejne pytanie: Na jakiej podstawie opierają się prawa człowieka? Odpowiedź prawnika wskazuje na system prawa. Wątpliwości może jednak budzić, o jaki system prawa chodzi. W tym miejscu trzeba powrócić do początku rozważań i ponownie przeanalizować zagadnienia stanowiące punkt wyjścia tego rozdziału, a mianowicie teorię i praktykę polityczną średniowiecznej Europy.

Zob. rozdz. 12, podrozdział „Teoria normatywna” (przyp. red. nauk.).