skanuj0010

Czynniki produkcji w rolnictwie

Opracował: dr inż. Tomasz Wojewodzie

Produkcja rolnicza jest rezultatem połączenia w procesie wytwórczym czynników produkcji, czyli: ziemi, pracy i kapitału. Niektórzy autorzy oprócz trzech podstawowych czynników produkcji w rolnictwie wyróżniają dodatkowo organizację (zarządzanie, informację). Siła robocza jest jedynym aktywnym, twórczym czynnikiem produkcji rolnej -wprawia w ruch i utrzymuje w ruchu proces produkcji. Pozostałe czynniki spełniają rolę pomocniczą, tworząc jedynie warunki do przeprowadzenia działalności człowieka, przyczyniając się do powstania produktu o tyle, o ile podnoszą siłę produkcyjną pracy żywej, a więc jej wydajność. W przemysłowych procesach produkcyjnych ziemia jest w zasadzie traktowana jako miejsce wykonywania danej działalności i dlatego nie ma potrzeby rozróżniania ziemi od kapitału. W przypadku rolnictwa wydaje się słuszne, aby ze względu na powiązanie rolnictwa z ziemią, ten czynnik rozpatrywać osobno. Praca żywa jest osobowym czynnikiem produkcji, natomiast ziemia i praca uprzedmiotowiona (kapitał) są rzeczowymi czynnikami produkcji; inaczej mówiąc - środkami produkcji. Do środków produkcji zaliczamy więc oprócz ziemi maszyny, budynki inwentarskie, nawozy, nasiona itp. Część środków produkcji ulega w procesie pracy przetworzeniu - są to przedmioty pracy, a cześć bierze udział w przetwarzaniu przedmiotów pracy - są to środki pracy.

Ziemia

W rolnictwie określenie przedmiotów i środków pracy nie zawsze jest proste i jednoznaczne. Najlepszym tego przykładem jest ziemia, która jako środek produkcji w rolnictwie występuje w dwojakiej roli. Z jednej strony jest to obszar, na którym umieszcza się określone środki produkcji (budynki, urządzenia), po którym przemieszczają się maszyny i narzędzia rolnicze pełniąc podobną funkcję jak w przemyśle, transporcie i handlu. Z drugiej jednak strony stanowi podstawę przestrzenną naturalnych procesów produkcji. Ziemia rolnicza jest specyficznym podłożem wegetacji roślin uprawianych przez człowieka, jest specyficznym środkiem produkcji, który reprodukuje się w samym procesie produkcji. Podczas gdy każdy inny środek produkcji zużywa się w toku eksploatacji i po pewnym okresie musi zostać zastąpiony nowym. Ziemia w odróżnieniu od innych środków trwałych nie tylko nie zużywa się, lecz przy odpowiednim gospodarowaniu poprawia swoje właściwości. Potencjał produkcyjny gleby bywa różny, zależnie od klimatu i skały macierzystej, z której ta gleba powstała. Fakt ten nie pozostaje bez wpływu na organizację i efektywność produkcji. Gleba o wyższym potencjale produkcyjnym może dać gospodarującemu na niej rolnikowi wyższy dochód. Taką nadwyżkę dochodu nazywamy rentą różniczkową, będącą formą korzyści uzyskiwanych z samego tytułu posiadania lepszej ziemi, czy korzystniejszej lokalizacji gospodarstwa.

Ziemia jako środek produkcji ma kilka cech szczególnych, których na ogół pozbawione są inne środki produkcji. Są to:

-    nieprzemieszczalność, co oznacza stałość położenia danych gruntów, czego konsekwencją jest potrzeba dostosowania rodzaju i technologii prowadzonej produkcji do istniejących warunków glebowych,

-    niepomnżalność (niepowiększalność), związana z ograniczonymi zasobami ziemi,

-    niezniszczalność, oznacza, że ziemia właściwie wykorzystywana nie zużywa się, a nawet może poprawić swoje

cechy użytkowe; nie oznacza to jednak, że ziemi nie można zniszczyć, istnieją bowiem przykłady zniszczenia ziemi zarówno w wyniku działań człowieka (np. zastosowanie rrśpalmu) jak i w efekcie działania sił przyrody (obsunięcia zboczy, trzęsienia ziemi); cecha niezniszczalności związana jestae^lynie z właściwym rolniczym wykorzystaniem ziemi.    -    *1|lr

-przestrzenność, która wiąże się z organizowaniem prodpkćji na znacznych obszarach, przystosowaniem maszyn do ruchomego procesu pracy, a także możliwością produkcji na jednym poziomie.

Dla rolnika ważnych jest wiele cech ziemi, ale szczególnie jej jakość i ilość. Ilość ziemi określana jest w hektarach, i odnosi się do powierzchni ogólnej lub powierzchni użytków rolnych (UR). Przy omawianiu jakości gleby spotykamy często pojęcie jej żyzności. Żyzność -tj. naturalna zdolność ziemi do dostarczania roślinom składników odżywczych. Opisując jakość ziemi przyporządkujemy ją do jednej z klas bonitacyjnych lub kompleksów glebowych. Wyróżniamy następujące klasy bonitacyjne gleb:

Grunty orne (GO)

I

II

Ilia

Illb

IVa

Trwałe użytki zielone (TUZ)

I

II

III

IV

IVb

V    V

VI    VI

VIz (grunty do zalesienia)    i

Podział gleb na klasy bonitacyjne jest wykorzystywany przy ustaleniu wskaźnika bonitacji gleb oraz powierzchni gospodarstw w hektarach przeliczeniowych.    ^    , '

Wskaźniki bonitacji gleb są obliczane z zastosowaniem współczynników przeliczeniowych ustalonych ustawowo i zróżnicowanych dla gospodarstw położonych w różnych okręgach podatkowych w kraju. Jako elementy różnicujące