stolarstwo0

4<>

H. NARZĘDZIA SŁUŻĄCE DO WYMIERZANIA, ZNACZENIA I DZIELENIA DRZEWA.

Do narzędzi tego rodzaju należą:

1.    Liniał (Uneal), do rysowania na drzewie linij prostych służący, które znaczą się na drzewie ołówkiem, lub też za pomocą grubej igły czyli kolca lub szpiebora (u. reissalde, fr. polnie a Ira-cer). Liniał służy jeszcze do sprawdzenia, czy pewna powierzchnia drzewa prosto jest wyheblowana, przez przystawienie go w różnych miejscach do wyhcblowanćj powierzchni, z która wszędzie w całej swej długości stykać się powinien. Używa się do tego zwykle podwójnego liniału (n. doppelten richischeiles v. riclrt-holzer, fr. les rćylets), tojest dwóch drewnianych liniałów, około 18 cali długich, l'¹4 cala szerokich i ‘/a cala grubych, które gdy nic są używane, składają się z sobą na małe okrągłe kołeczki, z boku ich umieszczone. Liniały te stawiają się na kant na obu końcach heblowanej płaszczyzny, i przez ich wierzch patrząc, gdy się wzajemnie zakrywają, dowodzi to jej prostości. Składanie zaś liniałów razem służy do tego, aby je ochronić od spaczenia się, i aby w każdym razie przekonać się można o ich prostości.

2.    Do wymierzania drzewa zwykle u nas używaną miarą jest drewniany łokieć (n. zollsiock, fr. aune) dwustopowy, z płaskiego kawałka drzewa zrobiony, na którym cale i ósme części (aclitU) sa oznaczone rysami. Gdy często jedne miarę odznaczać potrzeba, używa się miary wysuwanej (stellmass), składającej się ze zwyczajnej drewnianej miarki czyli calówki, posuwającej się stosownie do potrzeby w drewnianćj osadzie. Wysunąwszy calówkę na żądaną miarę, przykłada się osada do kantu drzewa, i oznacza na niem koniec miarki ołówkiem, lub rysuje ostrzem w calówkę wbitein.

3.    Cyrkiel (n. zirkel, fr. compas), używany w stolarstwie do dzielenia danych długości na części, jest najczęściej zwyczajnym cyrklem żelaznym ze stalowemi końcami; rzadzej używa się cyrkla z lukiem (n. boyenzirkel), drewnianego lub żelaznego. Do kreślenia wielkich kół używane sa drewniane cyrkle drążkowe (n. sianyenzirkel, fr. compas d verye), a do rysowania owalów cyrkiel cwałowy (ovalzirket), zwykle z drzewa wyrobiony.

4.    Znaczniki czyli tak nazwane sztreichmasy (n. sireichmass, fr. irusyuin), służą do znaczenia na drzewie linij równoległych, w pewnej danćj odległości od siebie idących.

Zwyczajny znacznik, najczęściej u nas używany, składa się z dwóch czworokątnych lub okrągłych listewek b, b (fig. 13), 8 do 12 cali długich, '/_s cala w kwadrat grubych, * posuwających się w phaskiej czworograniastej osadzie a, w której podług woli, za pomocą kliników, niewzruszenie umocowane być mogą. W każdej listewce na odwrotnćj stronie wbity jest krótki i ostry kolec czyli sztyft stalowy, który linią znaczy, gdy osadę posuwamy wzdłuż danego przedmiotu. Strona osady (3 do 4'/» cali długiej, 2 do 2'/₃ cali szerokiej, V/₄ cala grubej), posuwająca się po drzewie, dla zabezpieczenia od wytarcia, często obija się blachą mosiężną lub żelazną. Podwójna listewka służy do tego, aby dwie miary naprzemian znaczyć można było.

Fig. iFig. IB.    Fig. ir>.    Fig. 14.

Angielskie znaczniki (fig. 14 i 15) mają tylko jednę listewkę 5, lecz za to często zamiast klina c do utrzymywania jej w miejscu, opatrzone są śrubą c (fig. 15), co jest daleko lepiej, bowiem klin prędko zluzować się może.

Nowsze francuzkie znaczniki, wyrabiane z mosiądzu, odznaczają się dokładnością i dogodnością, lecz z powodu swój dro-gości nie mogą wejść w powszechne użycie. Składają się one z czworograniastej mosiężnćj rurki, której jeden koniec jest zamknięty, drugi zaś otwarty opatrzony jest osadką (anschlag). W rurce tej posuwa się listewka z ostrzem utkwionem na jej końcu, którą w każdem położeniu śrubą utwierdzić można. Prócz tego listewka ta ma na sobie podziałkę calową, podług której ustawiona być może na żądaną miarę.

W Anglii używane są znaczniki, za pomocą których dwie linie odraził znaczyć można, np. przy znaczeniu stopek czyli dziur na