Top

STAROŻYTNOŚĆ W EUROPIE I NA BLISKIM WSCHODZIE

Zgodnie z przyjętą przez Międzynarodową Radę Muzeów definicją — muzeum jest instytucją trwałą, nie obliczoną na zysk, pozostającą w służbie społeczeństwa i jego rozwoju, otwartą dla publiczności, mającą za zadanie gromadzenie, konserwowanie, badanie, rozpowszechnianie i wystawianie materialnych świadectw dotyczących człowieka i jego oto* czenia, a to dla studiowania, edukacji 1 przyjemności. Definicja rodziła się długo i nadal jeszcze podlega dyskusji. Sam termin „muzeum" pochodzi od słowa greckiego „muza" i każe nam najpierw zwrócić oczy na Grecję, kraj, który dostarczył najobfitszych źródeł ożywiających kulturę światową.

Muzy były córkami Zeusa i Mnemozyny, bogini pamięci. Występowały najczęściej razem, a ich przewodnikiem był Apollo o przydomku Muzagetes. Warto przypomnieć, w porządku alfabetycznym, ich imiona i funkcje: Eiato — poezja miłosna, Euterpe — poezja liryczna, Kaliope — poezja epiczna, Klio — historia, Melpomeno — tragedia, Polihymnia -— poezja chóralna, Talia — komedia, Terpsychore — taniec, i Urania — astronomia z geometrią, Wykaz tych specjalności jest bardzo istotny: wszystko to są sztuki wyzwolone (późniejsze aites liberaies), nie obejmujące sztuk plastycznych; architektury, rzeźby, malarstwa i sztuk zdobniczych, zaliczanych wówczas do rzemiosła. Stąd też u Greków muzejony — muzea (dosłownie: świątynie muz) były instytucjami poświęconymi literaturze, historii, muzyce, matematyce, astronomii, a także medycynie. Sławny Muzejon założył Arystoteles w Atenach, ale najbardziej znany i rozbudowany byl Muzejon w Aleksandrii, ufundowany przez Ptolemeusza I Sotera (323 - 282 pjn.e<) lub, co prawdopodobniejsze, przez jego syna, Ptolemeusza n Filadelfosa (285-246 p-n.e.). Na podstawie opisów i zachowanych ruin analogicznych założeń można sobie w ogólnych zarysach wyobrazić taki przybytek: otwartą aleję (peripa-tos), gdzie uczeni i ich uczniowie dyskutowali podczas spacerów, oraz portyk i wielką salę, gdzie spożywano wspólne posiłki. Z Muzejo-nem (Muzeum) Aleksandryjskim związany byl ogród botaniczny i zoologiczny, pracownia chirurgiczna i obserwatorium astronomiczne, a przede wszystkim ogromna biblioteka, zawierająca u szczytu rozwoju ok. 400 000 zwojów pierwszych egzemplarzy i dubletów, spalona częściowo podczas tzw. wojny aleksandryjskiej za czasów Juliusza Cezara, potem wielokrotnie grabiona i rozproszona jeszcze przed najazdem Arabów. Muzejon był zatem rodzajem akademii nauk, zrzeszającej uczonych, głównie matematyków, astronomów, geografów i przyrodników, a także filozofów, którzy mieli tu zapewnione mieszkanie i utrzymanie, przede wszystkim zaś warsztat pracy, na koszt państwa. Analogiczne „muzea" ufundowano w Antiochii, Pergamonie, potem w Konstantynopolu. W okresie renesansu sięgnięto do samej nazwy, opatrując nią zbiór przedmiotów pewnej klasy, odpowiednio uporządkowany i udostępniony. To właśnie znaczenie terminu utrzymało się do dnia dzisiejszego. Świat grecki znał oczywiście również muzea w naszym rozumieniu, ale stosował dla nich nazwy specyficzne, m. in.: tezauros (skarbiec), gliptoteka (zbiór rzeźb), daktylioteka (zbiór kamei i gemm) i pLnakoteka (zbiór obrazów).

Historia muzealnictwa sięga zresztą jeszcze czasów przedgreckich. Najdawniejsze, historycznie poświadczone muzea trofeów wojennych pojawiły się w kręgu kultury asyryjsko--babilońskiej. W Aszur (dzisiaj Qal'at Scher-gat) nad środkowym Tygrysem odkryto podczas wykopalisk przy zachodniej wielkiej bramie miasta zbiór zdobycznych kamiennych głowic buław. Wśród nich znalazła się gwiaździsta głowica z magnezytu nosząca klinowy napis, z którego wynika, że jest to zdobycz asyryjskiego króla Szalmanasara III wzięta w 843 r. p.n,e. na księciu Marduk-mudaxnmiq z Nam-ri w zachodniej Persji. Zdobycz ta, poświęcona Nergalowi, bóstwu Podziemii, wystawiona

12