DSCN7946

92

europejskiego na terenie kraju” i został przyjęty przez Państwową Radę Ochrony Przyrody. PAN dostarczała zwierząt z hodowli fermowej i osłony naukowej, zaś PZŁ zapewniał ochronę bobrów na terenach dzierżawionych obwodów łowieckich. Realizatorami programu były ponadto: Instytut Genetyki i Hodowli Zwierząt PAN oraz Akademia Rolnicza w Poznaniu. Motorem całej akcji był Profesor Wirgiliusz Żurowski, pracownik naukowy Zakładu Doświadczalnego PAN w Popielnie a zarazem działacz Polskiego Związku Łowieckiego. Jego zasługą było opracowanie koncepcji przesiedleń, technologii odłowów, transportu i wsiedleń, a następnie monitoringu losów nowo powstałych populacji.

W 1977 r. występowało w Polsce ok. 250 rodzin bobrowych, tzn. ok. 1000 osobników. Większość z nich zasiedlała dopływy Niemna i Pregoły w płn.--wschodniej Polsce. Utrudniało to bobrom przedostanie się do środkowej części kraju. W 1976 r. rozpoczęto doświadczalną reintrodukcję bobrów w dorzeczu Wisły. Bobry użyte do reintrodukcji pochodziły z odłowów bądź z fermy bobrzej w Popielnie.

W odłowach stosowano metodę aktywną, w której trenowane psy norowce wypłaszały bobry z ich żeremi lub nor do metalowych klatek leżących pod wodą i blokujących wyjście. Klatki te to samozatrzaskujące się metalowe buczę lub siatkowe kasierze. W przypadku odłowów na większych rzekach lub jeziorach oprócz klatek stosowano sieć. Sieć składała się z trzech warstw. Dwie warstwy zewnętrzne stanowiła cienka siatka o oczkach 3x3 cm, natomiast warstwę wewnętrzną i gruba siatka o oczkach 30 x 30 cm. Odłowy prowadzono wiosną od zejścia lodów do 20 kwietnia oraz w październiku i na początku listopada. W ciągu dnia odławiano średnio 1,5 bobra. Obecnie, dzięki ulepszonej technice, średnia odłowu w ciągu dnia wzrosła do 4,2 bobrów. Do odłowów nadają się psy o doskonałym powonieniu, pracowite, szczekające, lecz nieagresywne. Nie obserwowano żadnych negatywnych skutków stosowania opisanej metody (Żurowski, 1979).

Po odłowieniu bobry przetrzymywano w klatkach transportowych w chłodnym i dobrze przewietrzonym miejscu nie dłużej niż trzy doby. Otrzymywały wodę i pędy osiki. Następnie przewożono je na fermę w Popielnie, gdzie były parowane i przygotowywane do introdukcji. Pary formowano z bobrów dorosłych oraz młodych o masie ciała przekraczającej 13 kg. Młode zwierzęta pozostawiano na rok na fermie lub introdukowano razem z rodzicami. Wiek odłowionych bobrów oceniano na podstawie masy ich ciała i wyglądu zewnętrznego.

Do osiedleń wybierano fragmenty strumieni i małych rzek niewiele zmienionych przez człowieka i zasobnych w zarośla wierzbowe i olszowe. Mniej uwagi zwracano na czystość wód. Nigdy jednak nie uwalniano bobrów do wód poniżej III klasy czystości. Odległość pomiędzy poszczególnymi populacjami wynosiła od 2 do 20 km. Chodziło o danie szansy migrującym młodym bobrom na znalezienie partnerów i założenie nowych stanowisk. Opieka nad stanowiska-

pi bobrów znajdującymi się w obwodach dzierżawionych jest obowiązkiem Polskiego Związku Łowieckiego, zatrudniającego w tym celu strażników łowieckich.

W wybranych do reintrodukcji miejscach przygotowywano sztuczne żeremia lub nory. Sztuczne żeremie, jak prawdziwe, ma komorę (wielkości 80 x 80 x X 40 cm) powyżej poziomu wody oraz podwodny kanał o średnicy ok. 30 cm. Podwodne wyjścia ze sztucznych żeremi zatykano patykami. Na tylnej ścianie żeremia lub nory pozostawia się otwór, przez który wsadza się zwierzęta do środka. Umieszczonym tam zwierzętom aplikuje się domięśniowo zastrzyki Combelenu (0,02-0,03 ml/kg masy ciała). Kilkugodzinna narkoza uzyskana w ten sposób powoduje, że partnerzy i otoczenie przechodzą własnymi zapachami, co ułatwia kojarzenie par i pozostanie na miejscu po przebudzeniu. Po urme-szczeniu zwierząt otwór ten zostaje zamknięty. Miejsca introdukcji nie były ogradzane.

Uwalniane bobry pozostawały na ogół w miejscach reintroctakcji. Osiedlały się na miejscu uwolnienia lub przenosiły na odległość od 1 do 20 km. Tylko w ok. 5% przypadków występowały dalekie wędrówki na odległość ponad 50 km od miejsca uwolnienia. Dalsze wędrówki następują, gdy bobry zostają uwolnione na większych rzekach, jak Drwęca, Wieprz lub Tanew (Żurowski i Kasperczyk, 1988).

Stwierdzono przydatność bobrów fermowych do reintrodukcji (Żurowski i Kasperczyk, 1988). Osiedlanie młodych zwierząt (w wieku 2-4 lat) pochodzących od zwierząt od 3—4 pokoleń urodzonych w niewoli dało dobre wyniki w Wielkopolsce (Graczyk, 1984) oraz w Niemczech (Schneider, 1985). Zwierzęta z ferm po uwolnieniu chętnie zakładają kolonie w pobliżu ludzi lub nawet w miejscach o dużym ruchu, np. w pobliżu portu, budynków gospodarczy ch, na poboczu szosy. Ich mała ostrożność jest przyczyną dużej śmiertelności od kłusownictwa, uwikłania się w sieci, zatrucia olejami w portach, drapie zmowa.

Wskaźnik reprodukcji bobrów fermowych jest wyższy niż u zwierząt dzikich. Najwyższe wskaźniki (2,0-2,1 młodych w miocie) wykazywały pary tnie-szane.(Stare, dzikie bobry nie powinny być używane do reintrodukcji. gdy ż wykazywały dużą śmiertelność i niską reprodukcję (Żurowski i Kasperczy k. 19$SV Niestety, nie ma metody dokładnego określania wieku schwytanych zwierząt dorosłych.

W związku z planowanym zatopieniem 9700 km* w projekcie hydroelektry-cznym w kanadyjskiej prowincji Quebec przesiedlono 170 bobrów poza zagrożony teren (Courcelles i Nault, 1983). Bobry odłowiono w żywołowne pułapki Hancocka. Odłowione zwierzęta zaopatrywano w znak uszny, ważono i określano ich wiek. Płeć określano za pomocą testu rozmazu krwi. Obroże z radionadaj-nikami przytwierdzano do nasady ogona, by śledzić ich aktywność po uwolnieniu w nowym środowisku. Gdy było to możliwe, rodziny przesiedlano razem.