SDC11024

kamy obocznie ja-, ju- obok a-, u-, np. jastńti i aviti, jako i ako, jutro i utro, juźe i uźe (o innych grupach z j- zob. § 16, a, 1, 2)‘.

17)    -j- między samogłoskami (interwokaliczne j) ulega osłabieniu i ginie, natomiast samogłoski ulegają upodobnieniu i ściągnięciu, por. aje > aa > a, uje > ue > uu > > k, (je > (( > i itp. (zob. § 16, a, 6, tam przykłady).

18)    Pierwotne grupy spółgłosek z j znikły, tzn. j po spalatalizowaniu danej spółgłoski w zasadzie zaginęła, np. *du%jet > dusa, *plakję > plałę, *mazją > mażę, *svłtja > stlSta, *'medja > meźda, mija J coZa, zemja > zemTa lub aema itp. (zob. grupy z ;, § 16, b).

19)    aa > a, ee ^ ł — dwie samogłoski jednakowe nie przedzielone _/ ulegają też ściągnięciu, przy czym dwie krótkie dają jedną długą, np.: glagolaaSe > glagolałe, dłlaaSe @ de/ołe itp. (zob. § 21, b, 7); *ne «me> > nesmb, *ne esi > n&z itp. (zob. §§ 26, 11 i 32, a, 5).

20)    (a > l( > ć — proces upodobnienia i ściągnięcia grupy samogłoskowej nie przedzielonej j, np. siidlaSe % oidłlłt vidlle, białe > óeeśe ? blSe itp. (por. | 21, b, 7).

Ćwiczenie 13

1.    Tekst:

Saw. Mtxii;(29) peve fb. hecah ci mnoim naMa ecn>. h Ne cbBnp&AH et mnod picT&yaeTt. Maxj.xix-.(16) TtrAó we npMacTti-HMt. aa M nponttwrb. oni )ge notMtiue mća bica. Zogr.    npłUe wcna oTt camaphia noyptr

BOAU Zogr.Łk.vn:(i5) H ctoe MpbTBbl u NAyAT/b fATH.

2.    Scharakteryzować najważniejsze alternacje wokaliczne rdzenne, tzw. apofonię: jakościową i ilościową.

. 3. Wskazać na zmiany morfologiczne i semantyczne związane z apofonią.

4.    Wskazać na przykładzie fleksji alternacje nierdzenne, tzn. w końcówkach, związane ze zmianami w wygłosie tematu, nieraz równego także rdzeniowi.

5.    Podać alternacje wokaliczne nowsze, nieapofoniczne, przede wszystkim zmiany jerowe.

6.    Wymienić ważniejsze alternacje spółgłoskowe — w morfemach rdzennych i pobocznych (sufiksach, końcówkach fleksyjnych).

7.    Porównać wybrane przykłady alternacji z odpowiednimi przykładami z języka polskiego i rosyjskiego.

Uwaga: za punkt wyjścia powyższych ćwiczeń (2 - 7) mogą posłużyć następujące formy w tekście:

rełt, por. oboczne rdzenie i tematy: rek-, rel-e-, rlk-, ric-, rbc-, rok-, rełt- jg *rek-t rls- < *rłks-, rl-%- < *rłk-x-\ wyszukać odpowiednie formy;

Sbbirają, por. rdzenie: bir-, ber-, ber-, bor--, podać formy; rastalajeto, por. oboczne postacie: tał-, toł-, tok-, tek-, teł-, tbc-; podać formy; proptnętb, propąsą, por.: phn-, pą-, pin-, pon-; podać formy; pojembie < pojbtnbłe, prijąsą, por. jem-, ją-, jim-, jem--, podać formy; vlsą, por. vls- < *vld-s-, ved-, vod-\ podać przykłady form; połrltt — sup. od połrłti, por. łrlp- < *łerp-, łfp-\ podać formy; slde, por. sld-, sls-t- < *sld-t-, sąd- < *se-n-d- (infiks nosowy), sad--, podać przykłady;

mrbtvy = mjtvy, por. mit-, mrl- < *mer-, mer-, mir-, mor-, mar-; podać formy; nałętb, por. łą-, łtn-, łin-; podać przykłady.

W związku z alternacjami warto powtórzyć wiadomości z fonetyki i morfologii (ze słowotwórstwa i fleksji, głównie rzeczowników, przymiotników i czasowników).

8. Objaśnić inne pozostałe formy wyrazowe, np.:

Sav. Mt. XII, 29: sęi = sąji (sąjb)—rzadka forma N sg. m. part. praes. act. od byti, jesmb, zamiast regularnego syji (syjb) — odmiana złożona; G. sg. sąitajego (-aago, -ago). Forma są (niezłożona) lub sąji (złożona) jest analogiczna do form z -ą, por. w tym samym tekście sbbirająji;

Mar. J. XIX, 16: prłdasty-imh = prłdastb-jimi; tu -y < -i przed nagłosem z j-w następnym wyrazie; forma aor. sygm. I prłdastb — 3. sg. z zakończeniem -stt; podać inne formy.

Zogr. Łk. VII, 15: nałątb — 3. sg. aor. sygm. I z dodaniem końcówki -tt.

KONWERSATORIUM XIV

§ 31. Wybrane zagadnienia ze składni (pogłębienie i uzupełnienie wiadomości)

a. Uwagi wstępne

W zakresie składni język scs. zachowuje, podobnie jak inne języki słowiańskie, wiele wspólnych cech odziedziczonych z doby ps. Ponadto jednak język ten posiada szereg właściwości archaicznych; w pewnym zakresie specjalne konstrukcje wzorowane są na składni oryginałów greckich, choć nie w sposób niewolniczy.

Na zagadnienia składniowe wskazywaliśmy niejednokrotnie w poprzednich rozdziałach dotyczących fleksji rzeczownika, zaimka, przymiotnika, liczebnika, czasownika oraz części mowy nieodmiennych (por. §§ 9 - 10, 13, 15, 23 - 25, 27). Uzupełniając i systematyzując te wiadomości, postaramy się tutaj zebrać konstrukcje najbardziej charakterystyczne dla języka scs., osobliwe, archaiczne i różniące się od odpowiadających im konstrukcji w pozostałych językach słowiańskich.

b. Składnia zgody według znaczenia w związku głównym

¹ Można tu wikazać na różne oboczności słowiańskie, np. bułg. oz, mac. jat, słe. jare (w pozostałyd) językach ja), poi. Adam, anioł wobec gwarowego Jadam, janiot, ros. u£e, czet. ud obok jii z dawnego jui wobec poi. jui itp.

Trzeba tu zwrócić uwagę na pewne odchylenia od formalno-grainatyczmj składni zgody w związku podmiotu z orzeczeniem. Otóż orzeczenie może mieć formę l.mn. obocznie do formy I.poj. przy podmiocie wyrażonym rzeczownikiem zbiorowym

116

117