skanuj0008 (31)

NA CZYM POLEGA METODA OCHRONY KONSERWACJI I ZAGOSPODAROWANIA RUIN ZAMKOWYCH¹

Jan Tajchman

Ruiny historyczne dawnych zamków (i nie tylko ich) są nieodłącznym elementem naszego krajobrazu kulturowego. Ich kult, jak wiemy, w Polsce zrodził się z przesłanek romantycznych w 2 poł. XVIII w. i rozwinął się z zainteresowań historycznych, a przede wszystkim z pobudek patriotycznych w XIX w. Rozpoczął się od projektowania i komponowania sztucznych „ruin” w sentymentalnych ogrodach (il.l), aby przerodzić się w ochronę i opiekę oryginalnych pozostałości i resztek z dawnych, nieraz świetnych budowli, które popadły w ruiny.

Stały się wtedy integralną częścią pejzażu i w tej formie, dzięki zainteresowaniom różnych twórców, weszły do sztuk pięknych, literatury i poezji jako istotne elementy krajobrazu kulturowego. Tam, gdzie zrosły się z elementami przyrody stały się wspólnym dziełem człowieka i natury i dlatego zaczęto traktować je w całości jako dziedzictwo kulturowe i naturalne.

¹ Artykuł niniejszy jest kolejną próbą doskonalenia metody ochrony i konserwacji ruin zaprezentowanej przez autora w dwóch poprzednich opracowaniach, a mianowicie:

*' Tajchman J., Konserwacja min historycznych - uwagi o metodzie. Ochrona Zabytków Nr 4.2005, s. 2745.

Tutaj najważniejsza literatura i zestaw problemowych ilustracji. ^w Tajchman J., Metoda zabezpieczenia i rewitalizacji min historycznych jako szczególny rodzaj konserwacji i restauracji zabytków architektury [W| Ruiny zabytków sakralnych - ochrona i adaptacja do nowych funkcji. Materiały z międzynarodowej konferencji naukowej. Gubin 6-8.11.2008, s. 127-147.

Jan Tajchman

To ogromne znaczenie ruin historycznych dla krajobrazu kulturowego jest pierwszym i podstawowym czynnikiem niepozwalającym na stosowanie w nich rekonstrukcji, ale także i wprowadzania nowej zabudowy.

Próba odbudowy ruin, poza naruszeniem ich wartości kulturowych jest także, w przeważającej większości przypadków niemożliwa z powodu braku dostatecznej wiedzy na temat ich historii budowlanej i formy całkowitej, jaką posiadał zabytek nim popadł w ruiny. Wszelkie próby odbudowy prowadzą zawsze do zakłamania i wyrobienia w społeczeństwie mylnej wiedzy o naszej historii architektury. Jest to drugi warunek niedopuszczalności do odbudowy ruin historycznych.

Wreszcie trzeci, także bardzo ważny powód, dla którego nie wolno podejmować działań rekonstrukcyjnych, gdyż prowadzą one do zniszczenia autentycznej substancji (nieraz bardzo dużej części), zamykając tym samym drogę do indywidualnych interpretacji czy teoretycznych rekonstrukcji do których ma każdy prawo zwiedzając ruiny.

II. 2. Tykocin. A - miny zamku, który został rozebrany na przełomie XVII i XVIII wieku. B - współczesna odbudowa zamku.

Mimo, tych przeciwskazań pojawiają się niestety ostatnio realizatorzy rekonstrukcji poprzez odbudowę ruin (il.2). Są to po prostu skandale. Winę za to ponoszą nie tylko urzędy konserwatorskie, które akceptują takie działania, ale także, a może przede wszystkim Ustawa o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami, która w rzeczywistości nie chroni dziedzictwa architektonicznego, do którego należą także * ruiny historyczne. Z reguły działania nowobogackich, którzy strojąc się w „piórka” historii przyczyniają