img002 (79)

Levi-Strauss

mitów zasługuje na wnikliwą uwagę. Co ten termin dokładnie oznacza?

Spróbuję to objaśnić na przykładzie, jednak przedtem chciałbym zwrócić uwagę na dwie sprawy. Po pierwsze, pełne zademonstrowanie tej metody wymagałoby sporo miejsca, wobec tego moje skrótowe przykłady w żadnym razie nie ujawnią wszystkich jej subtelności. Po drugie, metoda Levi-Straussa nie jest całkowicie nowa. W Anglii kilkadziesiąt lat temu poszukiwania w tym samym kierunku podejmowali Ho-cart i Lord Raglan, a w Rosji - badacz folkloru Władimir Propp. Znacznie później również George Dumezil, jeden ze starszych kolegów Levi-Straussa z College de France, zaczął rozwijać idee w wielu wypadkach zbieżne z ideami Levi-Straussa. Jednak Levi-Strauss posunął tę metodę analizy teoretycznej znacznie dalej niż którykolwiek z jego poprzedników.

Levi-Strauss w swoim pierwszym eseju na ten temat (1955) oraz w Antropologii strukturalnej (rozdz. XI) przeprowadza skróconą analizę struktury opowieści o Edypie. Jest to jeden z niewielu wypadków, w których stosuje on swoją metodę analizy wobec mitu ogólnie znanego czytelnikom angielskim czy amerykańskim, zacznijmy więc od niego. W dalszym ciągu będę odtwarza! możliwie wiernie wywody Levi-Straussa, wprowadzając jedynie pewne modyfikacje w tych punktach, gdzie rozumowanie jego wydaje się szczególnie niejasne.

Na początku zakłada on, iż mit (każdy mit) można łatwo podzielić na fragmenty czy wydarzenia, zrozumiałe dla wszystkich, którzy ten mit znają. Poszczególne wydarzenia odnoszą się bądź do „relacji” między bohaterami mitu, bądź do ich „statusu”. Wobec tego właśnie na tych „relacjach” i „statusach” powinniśmy skupić uwagę; poszczególne postaci jako takie są często wymienne.

W przypadku mitu o Edypie¹ Levi-Strauss uwzględnia następujące segmenty ciągu syntagmatycznego:

Struktura mitu

I „Kadmos szuka swej siostry Europy porwanej przez Zeusa”

II „Kadmos zabija smoka”

III    „Spartowie (ludzie zrodzeni z rozsianych zębów Smoka) wymordowują się nawzajem”

IV    „Edyp zabija swego ojca Lajosa”

V „Edyp zabija Sfinksa” (chociaż właściwie według opowieści Sfinks po rozwiązaniu przez Edypa zagadki popełnia samobójstwo)

VI „Edyp żeni się z Jokastą, swoją matką”

VH „Eteokles zabija swego brata Polinika”

VIII „Antygona grzebie swego brata Polinika, gwałcąc zakaz”

Levi-Strauss zwraca nam również uwagę na osobliwe znaczenia trojga z tych imion.

IX Labdakos - ojciec Lajosa = „Kulawy”

X Lajos - ojciec Edypa = „Niezgrabny”

XI Edyp = „Nabrzmiała Stopa”

Levi-Strauss przyznaje, że wybór tych właśnie bohaterów i tych zdarzeń jest w pewnym stopniu arbitralny, ale dalej stwierdza, iż gdybyśmy uwzględnili więcej zdarzeń, byłyby one jedynie wariantami tych, które wybraliśmy. To rzeczywiście prawda. Na przykład: zadaniem Edypa jest zabicie Sfinksa; czyni to rozwiązując zagadkę: według niektórych znawców problemu rozwiązanie zagadki brzmiało - „dziecko wyrasta na dorosłego, a dorosły staje się starcem”; wówczas Sfinks popełnia samobójstwo; Edyp („dziecko, które wyrosło na dorosłego”) żeni się ze swoją matką Jokastą; kiedy Edyp odgaduje rozwiązanie tej zagadki, Jokasta popełnia samobójstwo, a Edyp wyłupuje sobie oczy, aby stać się starcem. Również gdybyśmy prześledzili losy Antygony, zauważylibyśmy, że pogrzebawszy zmarłego brata wbrew rozkazom brata matki (Kreona), sama z kolei zostaje żywcem pogrzebana przez Kreona; popełnia samobójstwo, po którym następuje samobójstwo zaręczonego z nią kuzyna Hajmona, a potem jego matki Eurydyki.

81

1

Streszczenie głównych motywów cyklu mitów tebańskich przedstawione jest na s. 91-98.