IMG83

swego piętna nawet wtedy, gdy w rzeczywistości nie ma ono żadnego wpływu na |§*»5b, w jaki są traktowani (Kłeck, Strenta, 1980), i że członkowie grup styg-mstyzowanych (np. Afroamerykanie, homoseksualiści) są bardziej świadomi wpływu, jaki ich przynależność grupowa ma na ich interakcje, niż członkowie grup nie-stygmatyzowanych (np. Amerykanie pochodzenia europejskiego, heteroseksualiści; Pinel, 1999). Ponadto członkowie grup stygmatyzowanych (np. grupy mniejszości etnicznych, kobiety) znacznie częściej niż członkowie grup niestygmatyzowanych (Amerykanie pochodzenia europejskiego, mężczyźni) podają, że zarówno oni osobiście, jak i członkowie ich grupy byli niejednokrotnie ofiarami dyskryminacji (np. Crosby, 1984; Major i in., 1999).

Jednakże inne teorie i badania sugerują, że osoby stygm a ryzowane czasami nie oceniają swego piętna jako stresującego i/lub nie zdają sobie sprawy z roli, jaką ono odgrywa w zdarzeniach związanych z piętnem (Feldman-Barrett, Swim, 1998; Major, 1994). Członkowie uciskanych grup społecznych często nie dostrzegają niesprawiedliwości swojej osobistej sytuacji i są „paradoksalnie zadowoleni” nawet wtedy, gdy obiektywnie są w niekorzystnym położeniu z powodu swej przynależności grupowej (np. Crosby, 1984; Jost, Banaji, 1994; Major, 1987, 1994; Sidanius, Pratto, 1993). Tendencja do porównywania się z podobnymi sobie może prowadzić do mniejszego poczucia niezaspokojenia swych osobistych uprawnień (entitlement), ponieważ porównania takie często przeszkadzają ludziom, którzy znajdują się w niekorzystnej sytuacji, w odkryciu, że inni, niepodobni do nich ludzie, są w korzystniejszym położeniu (Major, 1987). Nawet kiedy uświadamiają sobie, że oni i/lub ich grupa są w niekorzystnej sytuacji, akceptowanie ideologii, które usprawiedliwiają hierarchię społeczną, może nie dopuścić do tego, by stygmatyzowane jednostki uznały, iż są traktowane w sposób niesprawiedliwy (przegląd zob. Major, 1994).

Ludzie stygmatyzowani mogą nie postrzegać siebie jako ofiar dyskryminacji także z powodu kosztów, jakie takie postrzeganie może za sobą pociągać, takich jak rezygnacja z kontroli nad osiąganymi przez siebie wynikami i przyznanie, że jest się ofiarą (Crocker, Major, 1994; Crosby, 1984; Crosby i in., 1989; Major, 1987; Swim, Cohen, Hyers, 1998). Dla stygmatyzowanych jednostek zaprzeczenie temu, że są dyskryminowane, może być bardziej adaptacyjne psychologicznie, niż rezygnacja ze swego przekonania o sprawowaniu kontroli, wynikająca z uznania, że są ofiarami niesprawiedliwości (np. Crosby i in., 1989; Major, 1987, 1994). Istotnie, dla ofiar nieszczęść czy niepowodzeń samoobwinianie się często jest bardziej adaptacyjne, niż obwinianie innych (np. Worunan, 1983). Ruggiero i Taylor (1995, 1997) wykazali eksperymentalnie, że członkowie grup stygmatyzowanych (kobiety, Afroamerykanie i Amerykanie pochodzenia azjatyckiego) są skłonni minimalizować dyskryminację, jako przyczynę negatywnych informacji zwrotnych o swych osiągnięciach, w stosunku do obiektywnych prawdopodobieństw dyskryminacji. Postrzeganie siebie jako ofiary innych może także wiązać się z kosztami społecznymi dla osób stygmatyzowanych (zob. Swim, Cohen, Hyers, 1998). Ludzie, którzy utrzymują, że są dyskryminowani, często doświadczają znacznych trudności interpersonalnych i odrzucenia społecznego.

Reasumując, istnieje nieco danych sugerujących, że w pewnych okolicznościach ludzie stygmatyzowani nie uważają swego piętna za stresor. Ponadto są także dane

Radzenie solne 2 piętnem I uprzedzeniem

wskazujące, te czasami minimalizują oni związek przyczynowy między swym piętnem a wynikami, jakie osiągają. Jednakże istnieje także znaczna ilość danych świadczących o tym, że dobrze zdają sobie oni sprawę z negatywnego wpływu, jaki piętno może mieć na ich życic. Przyjmujemy więc, że jednostki stygmatyzowane często uznają swoje piętno za stresor i są świadome negatywnego wpływu, jaki może ono mieć na osiągane przez nie wyniki.

Radzenie sobie z zagrożeniem związanym z piętnem

Jak jednostki, które oceniają swoje piętno lub zdarzenia z nim związane jako stresujące (lub potencjalnie stresujące), reagują na swoje kłopotliwe położenie? Wielu autorów zajmowało się tym problemem, często tworząc listę różnych reakcji ofiar na uprzedzenie lub niesprawiedliwe traktowanie. Na przykład Allport (1954/1979) wymienił czternaście różnych „obron ego" (ego defenses), które, według niego, mogą stosować ofiary uprzedzenia. Podobnie Goffman (1963), a także Jones i współpracownicy (1984) oraz Crocker i Major (1989) przedstawili szereg sposobów, na które ludzie stygmatyzowani mogą reagować na swoją sytuację. Rozpatrywano także sposoby reagowania na swoje położenie występujące u członków grup mniejszościowych (np. Simpson, Yinger, 1985), członków grup charakteryzujących się negatywną tożsamością społeczną (np. Branscombe, Ellemers, 1998; Tajfel, Turner, 1986), ludzi żyjących we względnym niedostatku (np. Crosby, 1982), lub ludzi traktowanych niesprawiedliwie (np. Walster i Berscheid, 1978). Zidentyfikowano kilka różnych typów reakcji. Na przykład Allport rozróżnił dwa główne typy obron ego, stosowane przez ofiary uprzedzenia: „ekstrapunitywny” i „intropunitywny”. Obrony ekstrapuni-I tywne atakują źródło trudności; ofiary, które przyjmują te strategie, winą za swoje problemy obciążają przyczyny zewnętrzne. Przeciwnie, ofiary stosujące strategie intropunitywne przyjmują na siebie odpowiedzialność za przystosowanie się do sytuacji. Inne rozróżnienia dotyczą behawioralnych albo psychologicznych reakcji na nierówność (ineguity) (np. Adams, 1965; Walster, Walster, Berscheid, 1978); reakcji indywidualnych albo reakcji zbiorowych, czy na poziomie grupowym (Ellemers, Van Rijswijk, 1997); reakcji na negatywną tożsamość społeczną w postaci mobilności społecznej, kreatywności społecznej lub zmiany społecznej (Tajfel, Turner, 1986); wreszcie - asertywnych albo nieasertywnych reakcji na uprzedzenie (Swim, Cohen, I Hyers, 1998).

Sądzimy, że różne reakcje stygmatyzowanych jednostek na ich trudne położenie można z powodzeniem przedstawić w kategoriach struktury pojęciowej odnoszącej się I do stresu i radzenia sobie. W ramach takiej struktury ludzie są opisywani jako aktywne jednostki działające (actwe agents), które usiłują uporać się ze stresorami i/lub emocjami związanymi z tymi stresorami. Literatura empiryczna podaje przykłady świadczące I o tym, że ludzie informują o stosowaniu wielu różnych strategii radzenia sobie I z sytuacjami życiowymi, które oceniają jako stresujące, i że często stosują oni więcej niż I jedną strategię naraz (np. Amirkhan, 1990; Carver, Scheier, Weintraub, 1989; Major I i iii., 1998). Na przykład pewien szeroko stosowany inwentarz radzenia sobie (skala COPE; Carver, Scheier, Weintraub, 1989) uwzględnia trzynaście różnych, wymienianych przez ludzi sposobów, przy pomocy których radzą oni sobie ze zdarzeniami