img033 (46)

5.    Myślenie

—    Czy odpowiedzi na lekcji są przemyślane i świadczą o rozumieniu materiału?

—    Czy wykazuje umiejętność myślenia przy rozwiązywaniu trudnych zadań?

—    Czy umie podać przykłady praktyczne lub też zastosować w praktyce ogólne prawa i twierdzenia?

—    Czy potrafi wydać własny sąd, wyprowadzić słuszny wniosek dotyczący zagadnień omawianych na lekcji?

6.    Mowa

—    Czy łatwo wysławia się?

—    Czy wysławia się poprawnie pod względem językowym?

—    Czy posiada wystarczający zasób słów?

—    Czy wykazuje wady wymowy (np. jąkanie się, przekręcanie słów, mowa niewyraźna)?

7.    Wiadomości szkolne

—    Jakie posiada wiadomości z różnych przedmiotów?

—    Czy wykazuje luki w wiadomościach szkolnych?

—    Czy brak odpowiedzi powodowany jest brakiem wiadomości, czy też przestrachem i zalęknieniem?

8.    Zainteresowanie przedmiotem

—    Czy chętnie zgłasza się do odpowiedzi? Z których przedmiotów?

—    Czy stawia pytania dodatkowe?

—    Czy podejmuje jakieś prace nadobowiązkowe?

—    Jak wykonuje pracę domową?

9.    Uczucia

—    Czy stan uczuciowy wpływa na udział w lekcji?

—    Czy reaguje uczuciowo na treść lekcji?

—    Jakie reakcje uczuciowe wywołują upomnienia nauczyciela?

—    Czy przejawia nadmierną pobudliwość uczuciową?

10.    Stosunek do pracy

—    Czy na lekcji pracuje systematycznie i starannie?

—    Czy umie pokonywać trudności?

—    Czy przejawia samodzielność w pracy, czy też korzysta z podpowiadania, przepisuje zadania itp.?

Co można zaobserwować na przerwach i różnych zajęciach pozalekcyjnych?

1. Postawy interpersonalne

—    Czy jest prawdomówny, uczciwy, sumienny, obowiązkowy?

—    Czy przejawia egoizm, zarozumiałość, złośliwość, czy też życzliwie odnosi się do innych?

—    Jak ustosunkowuje się do dorosłych (czy jest posłuszny i wykonuje ich polecenia, czy przejawia brak zdyscyplinowania)?

—    Jak ustosunkowuje się do innych dzieci (czy jest koleżeński, czy łatwo popada w konflikty, czy wykazuje skłonność do przewodzenia lub podporządkowywania się)?

—    Czy ma bliskich kolegów i jak z nimi współżyje?

2.    Temperament

—    Czy jest aktywny i ruchliwy, czy bierny?

—    Czy jest zazwyczaj wesoły i zadowolony, czy smutny i przygnębiony?

—    Czy umie panować nad sobą, czy łatwo ulega afektom (np. szybko wpada w gniew)?

—    Czy przerwy spędza w towarzystwie kolegów czy też samotnie?

—    Jakie cechy procesów pobudzenia i hamowania przejawiają się w działaniu?

3.    Zainteresowania

—    Czy na przerwach lub różnych zajęciach pozalekcyjnych wykazuje specjalne zainteresowania (np. tematami lekcji, książkami, sportem, rysowaniem, zbieraniem • znaczków)?

—    Czy posiada własne zainteresowania, czy też naśladuje inne dzieci?

—    Czy zmienia często przedmiot zainteresowań?

t— Jak spędza wolny czas?

4.    Nawyki higieniczno-kulturalne

—    Czy jest czysty i porządnie ubrany?

—    Czy utrzymuje porządek i czystość w swych przyborach szkolnych?

—    Czy przestrzega zasadniczych nawyków higienicznych (np. mycie rąk przed posiłkiem, zawijanie śniadania w czysty papier)?

Czy występują objawy niekulturalnego zachowania się (np. używanie przekleństw, trzaskanie drzwiami, brak przestrzegania form grzecznościowych, niszczenie własności społecznej)?

Jak wynika z powyższego, na lekcjach zaprogramowano głównie obserwację procesów poznawczych występujących u dziecka, na przerwach natomiast poznanie jego osobowości. Rozgraniczenia tego nie należy traktować w sposób sztywny, gdyż na lekcjach mogą również przejawiać się właściwości temperamentu, stosunek dziecka do nauczyciela lub kolegów, zaś na przerwie w zabawie uzewnętrznić właściwości procesów myślenia, spostrzegania lub pamięci. Na ogół jednak lekcje dostarczają więcej materiałów dotyczących procesów poznawczych, na przerwach za to można poznać postawy interpersonalne, temperament, pozalekcyjne zainteresowania, nawyki higieniczno-kulturalne.

Omówione wyżej przewodniki i plany obserwacji opierają się na systemie pojęć .przyjmowanym w szeregu wydanych w Polsce podręczników psychologii.^{1 2 3 4 5} W niektórych opublikowanych u nas pracach używany jest inny system pojęć dotyczących struktury i funkcjonowania osobowości.¹

65

1

Z podobnym systemem pojęć psychologicznych spotykamy się na przykład w następujących podręcznikach psychologii: St. Gerstmann: Psychologia, jw.; W. Szewczuk: Psychologia.

2

Zarys podręcznikowy. T. I. Wyd. 4 popr., jw.; S. L. Rubinsztejn: Podstawy psychologii ogólnej. Wyd. 2, jw.

3

¹ Spotykatfty się z nim na przykład w pracach: W. Łukaszewski: Osobowość: struktura

4

i funkcje regulacyjne. Warszawa 1974, PWN; K. Obuchowski: Kody orientacji i struktura procesów emocjonalnych. Warszawa 1970, PWN.

5

— Obserwacje psychologiczne dzieci i młodzieży