img815

akt mowy. Dana wiadomość prasowa może funkcjonować jako złożone stwierdzenie, artykuł - jako globalny akt oskarżenia, list z żądaniem okupu -jako globalny akt groźby, nawet jeśli ich cząstki składowe mają inny charakter (żądanie okupu może na przykład zawierać jedynie stwierdzenia). Globalny akt mowy możemy więc zdefiniować jako ogólną funkcję illokucyjną całego dyskursu, określającą zarazem jego spójność pragmatyczną.

Rozmowa jako interakcja

Co ciekawe, kiedy już zajmujemy się analizą dyskursu jako działania i interakcji - odkrywamy, że tekst i wypowiedź stanowią części skomplikowanej hierarchii różnych aktów. Oprócz przedstawionych powyżej aktów mowy ludzie angażują się się też w rozmaite interakcje, jak zabieranie głosu w rozmowie, atakowanie innych i bronienie swoich racji, otwieranie i zamykanie dialogów, negocjowanie, wyrażanie zgody i polemizowanie z partnerem, reagowanie na czyjąś wypowiedź, wyznaczanie charakteru następnej kwestii, pozytywne prezentowanie własnej osoby, zachowywanie „twarzy”, okazywanie grzeczności, przekonywanie, pouczanie, itp. Wiele z tych aktów można realizować równocześnie. Oznacza to, że oprócz sekwencyjnej analizy owych działań potrzebny jest też „wertykalny” opis wszystkich aktów, które możemy wykonać poprzez realizowanie innych, jak na przykład kupowanie domu poprzez podpisywanie kontraktu.

Rozległa dziedzina analizy konwersacyjnej, a także - w szerszym wymiarze - każda analiza dyskursu jako interakcji, zajmują się różnymi odmianami tych aktów, spełnianych w społecznym i kulturowym kontekście. Tak więc „zwyczajne” zabieranie głosu w rozmowie podporządkowane jest kompleksowym regułom i strategiom, określającym na danym etapie kontaktu sposób wybierania następnej osoby mówiącej. Podobnie, ludzie wykonują szereg posunięć w ramach okazywania sobie grzeczności, na przykład po to, by nie zranić swoich rozmówców. Konwersacja nie zostaje z kolei przerwana w sposób mechaniczny. Jej uczestnicy zazwyczaj podejmują pewien wspólny wysiłek, aby w stosowny sposób zamknąć daną wymianę zdań. To samo dotyczy zresztą zasad wprowadzania, zamykania i zmiany tematów. Na pograniczu socjolingwistyki, analizy dyskursu, etnografii i socjologii przeprowadzono bardzo szczegółowe badania nad mnóstwem takich i innych właściwości, charakteryzujących społecznie usytuowaną interakcję (a studiowano zarówno nieformalne rozmowy z przyjaciółmi w barze, jak i oficjalne rozmowy w instytucjach).

Abstrakcyjne struktury a rzeczywiste użycia języka

Analiza dyskursu jako interakcji nie koncentruje się wyłącznie na jakimś oddzielnym „poziomie” wypowiedzi, ulokowanym gdzieś obok planu wyrażania, formy albo znaczenia. Bierze zaś pod uwagę wszystkie omówione

24