IMG67 (2)

106

urodzonych prałatów i urzędników Kościoła. Używając dzisiejszego języka, asceza purytańska, jak każda asceza »racjonalna«, pracowała na rzecz usunięcia »afektów«. Pracowała więc w kierunku wychowywania człowieka jako »osobowości« w tym właśnie, formalno-psychologicznym znaczeniu słowa.

Celem była, w przeciwieństwie do niektórych popularnych wyobrażeń, umiejętność prowadzenia czujnego, świadomie jasnego życia. Najpilniejszym zadaniem — zniszczenie niefrasobliwego używania życia, wyprowadzenie porządku, zaś najważniejszym środkiem do tego — asceza. Wszystkie te decydujące punkty widzenia są w regułach zakonów katolickich wyartykułowane równie wyraźnie⁹⁷, jak w zasadach kalwińskiego sposobu życia**.

I u jednych, i u drugich na metodycznym ujęciu całej problematyki człowieka opiera się ich opanowująca świat siła. Zwłaszcza zaś, w porównaniu z luteranizmem, jego zdolność — jako ecclesia miliłatis — do zapewnienia trwałości protestantyzmu. Jest rzeczą jasną, na czym polegała różnica ascezy kalwińskiej w porównaniu ze średniowieczną. Był to brak consilia evangelica [rad ewangelicznych], co powodowało tym samym przekształcenie ascezy w czysto doczesną. Nie znaczy to, że w obrębie

07)    Tylko nie tak jednorodnie pokazane. Kontemplacja, czasem połączona z uczuciowością, często krzyżuje się z elementami racjonalnymi. Ale dla tych z kolei kontemplacja jest metodycznie reglamentowana.

08)    Grzeszne jest, według Richarda Baxtera wszystko, co jest przeciwko danej przez Boga, normatywnej nosem. Nie tylko grzeszne w samej swej treści namiętności, ale także wszystkie bezsensowne i bezgraniczne afekty jako takie, gdyż niszczą one counteiiauce, odciągają nas, jako procesy czysto zwierzęce, od racjonalnego odnoszenia wszelkiego odczuwania i działania do Boga — i Go obrażają. Bardzo wyraźnie mówi się o zwierzęcym uwielbieniu idolahj naszego apetytu jako nie of m ta surę of cating. Nierzadko także cytuje się przy okazji takich rozważań (obok stojących wszędzie na pierwszym miejscu mądrości Salomona i Plu-tarcha detranquilitate animl [niespokojność duszy]) pisma ascetów średniowiecznych — św. Bernarda, Bonawentury i in. Trudno by dobitniej sformułować przeciwieństwo zasady -kto nie kocha wina, kobiet i śpiewu...*, niż w rozciągnięciu pojęcia idotatty na wszystkie przyjemności zmysłowe, w którym to przypadku jedynie one są na miejscu (np. sport i inne rodzaje -rekreacji-). Należy zauważyć, że przytaczane tu i gdzie indziej źródła są pisane z pozycji duszpasterskiej praktyki i wcale nie należą do kanonu dziel dogmatycznych czy moralizatorskich. Pokazują one kierunek, w którym praktyka ta działała.

katolicyzmu życie »metodyczne« było ograniczone do ścian klasztornych. Teoretycznie, a i praktycznie, wcale tak nie było. Akcentowano już nieraz, że mimo większego moralnego umiarkowania katolicyzmu, życie pozbawione systemu etycznego nie sięga najwyższych ideałów, które określił on także dla doczesnego życia. Zakon tercjarzy św. Franciszka byl np. wielką próbą ascetycznego kształtowania życia codziennego — i to nie próbą jedyną. Natomiast takie dzieła, jak Naśladowanie Chrysr łusa, właśnie przez rodzaj ich silnego oddziaływania pokazują, jak zalecany w nich wyższy sposób życia odczuwany był jako coś zupełnie odrębnego od, uznawanej za minimum, codziennej moralności. Tej ostatniej nie mierzono kryteriami tak ostrymi, jak to było w purytanizmie. Zaś praktyka pewnych instytucji lokalnych (np. odpustów, które z tego powodu uznane zostały w okresie reformacji nie tylko za nadużycie, lecz za zjawisko szkodliwe) musiała ciągle krzyżować się z zasadami systematycznej ascezy doczesnej. Rzeczą decydującą było jednak to, że żyjącym par excellence religijnie człowiekiem był wyłącznie mnich. Asceza, im intensywniej stosowana przez konkretnego człowieka, tym bardziej wypychała go z codziennego życia, bo właśnie na przekraczaniu codziennej obyczajowości polegało specyficznie święte życie.

Dopiero Luter zlikwidował tę rozbieżność [między życiem zakonnym a świeckimi- Uczynił to na podstawie osobistych doświadczeń — początkowo z dużymi wahaniami, dopiero potem bardziej zdecydowanie, pod naciskiem sytuacji — a nie jako wykonawca jakichś >*tendencji rozwojowych*. Kalwinizm przejął to po prostu od niego⁰⁰. Dotykało to więc samego sedna rzeczy.

90) Jak bardzo oddziaływała świadomość religijna i konkretne sytuacje (które jawiły się jako •historycznie przypadkowe-), widać szczególnie wyraźnie w tym, że w kręgach powstałego na zreformowanej bazie pietyzmu nieraz wprost żałowano braku klasztorów. Tb sama postawa przejawia się w tym, że -komunistyczne- eksperymenty Labadiego i innych były jedynie surogatem życia klasztornego.