IMG85 (3)

68

Pasożyty potencjalne są w rzeczywistości saprofitami. które tylko w szczególnych »y. tuacjach stać się mogą pasożytami owadów.

Infekcja owadów przez patogeniczne grzyby następuje najczęściej przez oskóró w miejscach, gdzie jest on cienki, stosunkowo rzadziej przez naturalne otwory ciała I* przez zranienia. Przenikanie zarodników przez kutikulę jest możliwe dzięki produkowaniu przez nie enzymu z grupy diastaz. tzw. chitynazy. który rozpuszcza chitynową struktur, okryw ciała owadów. Czasem działanie chitynazy może być wzmocnione przez działanie lipazy i proteazy. a ponadto przez, stosunkowo silny nacisk strzępki kiełkowej, ściśle przylegającej do oskórka. Grzybnia wrasta w formie strzępki do jamy ciała, rozgałęzia się i tworzy ciała strzępkowe zdolne do wzrostu i podziału lub pączkowania. Pod wpływem rozwoju strzępek i blaslopor oraz towarzyszących im efektów toksycznych i proteolitycznych następuje wyczerpanie i śmierć owada.

Systematyka grzybów pasożytniczych jest bardzo rozbudowana. Najwięcej gatunków grzybów wywołujących mikozy stawonogów mieści się w klasie Zygomycetes. rzędzie Ejitomophthorales, rodzinie Entomophthoraceac. należy do niej około 150 gatunków zgrupowanych w 8 rodzajach. Gatunki patogeniczne grzybów ważne z punktu widzenia ochrony lasu występują jednak głównie w klasie workowców - Ascomycetes. rzędzie Hypocri-aleś. rodzinie Cordicipitaceae (rodzaj maczużnik - Cordyceps) oraz w klasie Deuleromy cetes. sekcji Sympndulosporae (rodzaj: Beaiaeria) i w sekcji Phialosporae (rodzaj Meta-rhizium. Paecilomyces. Hirsutella. Polycephalomycetes). Są to następujące gatunki:

Owadomórek sosnowy - Emomophthora (=Empusa) aulicae (Reich.) Sork Występuje masowo na gąsienicach strzygoni choinówki w kulminacyjnym okresie gradacji. Rozprzestrzenianiu się infekcji sprzyja mechanizm przenoszenia zarodników. Wykształcony na szczycie trzona konidialncgo lub jego odgałęzieniach zarodnik zostaje odrzucony. dzięki ciśnieniu osmotyczncmu w szczytowej części trzonka i w uformowanym zarodniku. na pewną odległość od macierzystej plcchy grzyba. W przypadku natrafienia na oskórek żywiciela strzępka kiełkowa powstała z zarodnika przenika w sprzyjających warunkach do wnętrza jego ciała i rozpada się na du/.e. wielojądrowc ciała strzępkowe. Wypełniają one wkrótce całą jamę ciała gąsienicy powodując jej śmierć. Następnie z ciał strzępkowych rozwija się obfita grzybnia strzępkowa, która przerasta przez oskórek i na

powierzchni tworzy trzonki konidialnc i zarodniki. Trzonki konidialnc pokrywają jakby żółtozielonkawym pudrem ciała martwych gąsienic. Gąsienice strzygom choinówki zainfekowane przez owadomórka sosnowego wędrują masowo ku wierzchołkom drzew, tam łącza się w kłęby, wiolczcją i zwisają przyczepione do podłoża parą nóg odwłokowych (rys. 6.3). Owadomóa-k sosnowy niejednokrotnie w szybkim czasie likwidował gradacje strzygoni choinówki na obszarze dziesiątków

Rysunek 6.3

Gąsienice strzygoni choinówki Panolis llammea Schift. porażone przez owadomórka sosnowego Entomophthora aulicae (Reich ) Sork (wg Koehlera. 1968a)

Patogeny owadów i entomotagi 69 Rysunek 6.4

MaczuZmk Corćyceps militans (K.) Fr na gąsienicy barczatki sosnówki

tysięcy hektarów lasu w Puszczy Noteckiej. Borach Tucholskich i innych kompleksach leśnych.

Maczużnik - Cordyceps militans (Link.I Fr. występuje na znajdujących się w ściółce gąsienicach barczatki sosnówki i po-czwarkach poprocha cetyniaka. Zarodnik workowy tego grzyba, kiełkując w korzystnych warunkach wilgotności i temperatury, wytwarza jedną lub wiele strzępek, które przenikają przez oskórek żywiciela i wrastają do jamy ciała. Grzybnia przerasta mięśnie i ciało tłuszczowe, wytwarza ciała strzępkowe, które przemieszczają się wraz z hemolimfą i namnażają przez pączkowanie. Ciało owada tuż przed śmiercią wypełnia się blastopora-mi. następnie łańcuszkową, a później strzępkową grzybnią i ulega mumifikacji. Wytwarza się sklcrocjum. a później w korzystnych warunkach ekologicznych następuje wzrost grzybni. która wydostaje się na powierzchnię ciała w formie pomarańczowych lub czerwonych maczugowatych podkładek pokrytych w wierzchołkowej części pcrytecjami (ry>. 6.41.

Kłębczak - Beaineria. rodzaj którego najbardziej charakterystyczną cechą jest zygzakowaty kształt strzępek zarodnikowych. Należą tu gatunki wywołujące mikozy u wielu owadów.

K łę bez. ak biały - Beauveria bassiana (Bals.) V u i 11. (= li. glohulifera Pic. i wywołuje mikozę zwaną białą muskardyną u wielu owadów, m.in. u gąsienic brudnicy mniszki, strzygoni choinówki. poprocha cetyniaka. larw szelimaka sosnowca, w ielu komikowatych rozwałka korowca, a także u pożytecznych błonkoskrzydłych i biegaczowatych. Porażenie żywiciela następuje wkrótce po dostaniu się zarodników na kutikulę owadów. W odpowiednich warunkach rozwój grzybni wewnątrz żywiciela trwa od 3 do 7 dni. po czym martwe ciało owada pokrywa się białym, mączastym nalotem, w którym rozwija się zarodni kowanie konidialnc (rys. 6.5).

Kłębczak różowy - Beauveria tenella Siem. Dclacr. (fi. densa Link. i poraża prawic wyłącznic pędraki i inne stadia rozwojowe żukowatych. wywołując tzw. muskardynę chrabąszczy. Rozwój patogena przebiega podobnie jak u poprzedniego gatunku wywołującego białą muskardynę. a ciało martwych żywicieli pokrywa się biały m, rzadziej żólt.tw \ m

Rysunek 6.5

Objawy białej muskardyny na poczwarce poprocha celynia-ka wywołanej przez Beauve-ria bassiana (Bals.) Vuill. (lot. B. Pilot-Głowacka)