img031 (5)

5.3. OBRAZOWANIE 5.3.1. SZCZEGÓŁOWOŚĆ

W tym miejscu omówimy pokrótce najważniejsze aspekty obrazowania w procesie tworzenia konceptu-alizacji i struktur językowych.

Pierwszy aspekt obrazowania, czyli poziom szczegółowości (ang. specificity), definiuje Langacker jako stopień precyzji. Odwołując się do analogii z fotografią, mówi w tym kontekście o „drobnym” i „grubszym” ziarnie. Na przeciwnym krańcu skali sytuuje się zatem schematyczność opisu (ang. schematicity).

Najoczywistszym przykładem tego rozróżnienia jest hierarchiczność kategorii taksonomicznych: polski lek-sem „pudel” to bardziej szczegółowy językowy obraz „portretowanego” przedmiotu niż leksem „pies” czy wyrażenie „zwierzę domowe”. Różnica taka daje się jednak zauważyć na wszystkich poziomach organizacji struktur językowych. Każdą scenę możemy bowiem opisać z mniejszą lub większą dbałością o szczegół, na przykład:

Ktoś coś przypalił Sąsiadka przypaliła jedzenie Sąsiadka z góry przypaliła obiad

Sąsiadka z piętra nad nami właśnie przypaliła pieczeń i tak dalej.

Rozpatrywana w kategoriach metafory oglądu, skala wyznaczająca przejście od bardzo szczegółowego obrazu do schematu ma oczywisty związek z odległością, z jakiej obserwator przygląda się scenie. Im bliżej znajdzie się danego obiektu, tym dokładniejszy i bogatszy w szczegóły staje się ogląd. Natomiast obraz widziany z bardzo daleka, z lotu ptaka, to zaledwie szkic ogólnych zarysów oglądanych przedmiotów.

Z drugiej strony, jednak, im bardziej obserwator oddala się od oglądanej przez siebie sceny, tym szersze staje się pole, jakie ogarnia wzrokiem. Ten parametr procesu postrzegania wizualnego także znajduje bezpośrednie odbicie w strukturze wyrażeń językowych: jest to kolejny aspekt procesu obrazowania, opisywany w pracach Langackera jako zakres (ang. scope).

5.3.2. ZAKRES

Zakres danego wyrażenia obejmuje ogół treści pojęciowych, które dane wyrażenie przywołuje jako bazę konieczną do zrozumienia jego znaczenia. Wracając do wcześniejszego przykładu, zakresem wyrażenia symbolizującego pojęcie „brat” jest istotna dla znaczenia tego pojęcia część struktury pojęciowej odpowiadającej układowi powiązań rodzinnych. Zakres potrzebnego w tym przypadku wycinka struktury jest wyznaczony przez konwencjonalne ramy oglądu (rodzice, dzieci), które ograniczają maksymalne pole widzenia (dziadkowie, pradziadkowie itd.).

Podobnie jak w sytuacji postrzegania wzrokowego, w procesie obrazowania występuje oczywista zależność między zakresem a stopniem szczegółowości. Znajduje to bezpośrednie odbicie w strukturze wyrażeń językowych. Prześledźmy tę zależność na przykładzie. Wyobraźmy sobie, że z widzianego ze szczytu góry rozległego krajobrazu wybieramy jako przedmiot oglądu widoczny w oddali sad. W polu widzenia mamy spory kawałek świata. Zbliżając się do sadu, dostrzeżemy, że rosnące w nim drzewa to jabłonie; podchodząc jeszcze bliżej, zauważymy, że na jabłoniach rosną jabłka. Przyjrzawszy się z bliska jednemu lub kilku z nich, spostrzegamy, że mają szarą chropowatą skórkę. Taki szczegółowy ogląd renety oznacza znaczne zawężenie

63