DSC03505 (3)

nywane, bogacą się ich formy, a także ornamentyka. Szczególnie interesuje nas w tym miejscu ceramika III okresu neolitu, w którym pojawia Się w Malopolsce wyodrębniona, południowa grupa kultury pucharów lejkowatych.

Ceramika tej kultury odznacza się starannością wykonania: lśniąca, gładka powierzchnia, stempelkowe ornamenty pucharów, ozdoby plastyczne nalepiane u nasady kołnierza oraz pięknie wykonywane ucha tych naczyń mogły powstać tylko przy zastosowaniu odpowiednio wyspecjalizowanych narzędzi. Podczas gdy stempelki były chyba drewniane, a do modelowania plastycznej ornamentyki używano, być może, różnych uniwersalnych narzędzi w rodzaju szydeł czy przekłuwa-czy, to uzyskiwanie lśniącej, zwartej powierzchni naczynia wykonywano narzędziami specjalnie do tego celu dostosowanymi. Zasadniczą rolę odgrywał tu materiał, z którego także były sporządzane gładziki. Połyskliwą powierzchnię otrzymywano przez wygładzenie jej kością, matową zaś przez gładzenie krzemieniem.

Wykopaliska przeprowadzone na terenie osad kultury pucharów lejkowatych w Malopolsce dostarczyły 5 egzemplarzy takich gładzików, 3 pochodzą z Książnic Wielkich, pow. Pińczów, 2 zaś z Ćmielowa, po w. Opatów (Tabl. CIV, 19 — 23). Wspólną cechą wszystkich tych narzędzi Jest brak ostrza i pewna łagodność linii ich części pracujących. Część gładząca jest półokrągła, języczkowata i na ogół z jednej strony tylko lekko starta. Szczegóły te wskazują, że narzędziami tymi wykonywano delikatne prace, polegające na gładzeniu dość szorstkiego materiału, co wnioskować można ze starcia części pracu-jącyoh. Nieco inaczej ukształtowane jest tylko jedno z tych narzędzi (Tabl. CIV, 19), które posiada dość ostrą krawędź na obydwóch swoich końcach. Jednakże i u tego egzemplarza znać ślady pracy tylko po jednej stronie, natomiast gdyby spełniało funkcję narzędzia tnącego, obydwie strony musiałyby być równo starte.

Łyżeczkowate narzędzie z Książnic Wielkich znajduje analogię w podobnym, odkrytym przez J. Kowalczyka w Gródku Nadbużnym. Wydaje się jednak, że podobieństwo w ukształtowaniu części pracującej, startej jednostronnie, upoważnia do zaliczenia i tego narzędzia do grupy gładzików.

Natomiast ścisłe podobieństwo formalne zachodzi między dwoma innymi okazami (Tabl. CIV, 20 i 23). Zabytek z Książnic Wielkich, jak i zabytek z Ćmielowa odznaczają się znaczną grubością, wykonane są ze szczapy dużej kości pustej, a ich część pracująca jest uformowana przez ukośne ścięcie. Sam koniec tej części jest tępy, półokrągły. Część gładząca porysowana niegłębokimi bruzdami. Jedno i drugie narzędzie jest niestety uszkodzone (zabytek z Ćmielowa przepalony), co utrudnia poczynienie dokładniejszych obserwacji. Stan zachowania ich jednak jest dość dobry, żeby stwierdzić, że innej części pracującej nie mają, ta zaś mogła spełniać tylko rolę gładzika.

TOPORY ROGOWE

Między zabytkami rogowymi kultury pucharów lejkowatych z osad badanych na Wyżynie Małopolskiej interesującą grupę stanowią topory. Większość z nich wykonana jest z rogu jelenia, który był ulubionym surowcem kultur neolitycznych, a także mezoJitycznych. Tylko dwa egzemplarze wykonane są z rogu łosia. Grupa tych zabytków składa się z 10 egzemplarzy, które można było podzielić na trzy grupy.

Typ A. Do tej grupy zaliczono 4 następujące egzemplarze: 1. Topór (Tabl. CIII, 6). Długość całkowita 27,3 cm, wysokość 5 cm, wysokość łącznie z tulejką 7 cm, szerokość 4,9 cm, wymiary otworu 2,5 X 4,2 cm, płaszczyzna ukośnego przecięcia trzonu ma 9,5 cm długości (mierząc po diametralnej toporu), odległość ostrza od środka otworu 16,9 cm, odległość obucha od środka otworu 10,3 cm. 2. Topór

313