IMG 41 (3)

Matthes(1962); Mhsoti t !975b)-LQrassi (1978) na przykład, pod pojęciem pry watyzacji rozumieją pewien proces strukturalny, a mianowicie wzra* stającąpólaryzaCję pomiędzy sferą prywatną a sferą publiczną, rozdział pomiędzy sprawami publicznymi a pr^watno-religijnymi^ Naturalnie, sprywatyzowana religia” nie jest rzeczywiście „prywatna” w sensie dosłownym; jest tylko tak, że jej imersubiektywna „resocjalizacja” natrafia na wąskie granice, przyczyny powstania których są strukturalnie identyczne z tymi, które doprowadziły do prywatyzacji^{1 2}. Dla innych autorów prywatyzacja oznacza w ogóle ograniczenie religii do roli, jaką odgrywa ona w czasie wolnym od pracy (Halin 1974). Również co do kształtu sfery prywatnej zdania są podzielone. Meyer (1988,269) podkreśla, że Luckmann „z jednej strony chciał przyporządkować demontaż tradycyjnych instytucji procesowi sekularyzacji, nie przyznając przy tym, iż te formy społeczne przechodzą w formy indywidualne”. Jednym z aspektów „tezy subiektywizacyjnej” jest „kurczenie się” transcendencji³. Treści religijne nie tylko ewidentnie powstają w sferze prywatnej, lecz również ich substancję stanowią indywidualne problemy⁴. Niekiedy już nie sposób zauważyć żadnej różnicy pomiędzy subiektywizacją a prywatyzacją⁵. Na przykład Furstenberg i Mórth (1979) koncepcję prywatyzacji subsumują pod „tezą subiektywizacyjną”, a Macha-lek i Martin (1976) zaostrzają ją nawet do tezy, iż ludzie wierzący stają się

coraz większą rzadkością. Ostatecznie prywatyzacja może być rozumiana ¹ również ii tylko jako odsuwanie od siebie rozstrzygnięć o akceptacji religii. Religia nie jest już więcej zapośredniczona w sposób zobowiązujący, nie wymaga też w rzeczy samej żadnej „trwalej refleksji”, lecz czyni koniecznym | wybór⁶.

Wobec tej wielorakości znaczeń nie zaskakuje fakt, iż np. Stauffer zrównuje Luckmanna i Fennajako „prywatystów^ a prywatyzację, rozumianą jeszcze tylko jako strukturalną religijną orientację, myli z pluralizacją (Stauffer 1973). Równolegle do prywatyzacji wytwarza się pluralizm reli- * gijny, który paejawia-się pizede wszystkim w formowaniu instytucji wtórnych, tzn. „zorganizowane grupy religijne, posiadające odmienne, nie dające się pogodzić systemy wierzeń i praktyki religijne zmuszone są koegzystować w ramach (...) tego samego społeczeństwa”⁷. Jednym z następstw prywatyzacji i pluralizacji religii, dwu stron tego samego medalu, jest nasilające się zorientowanie rynkowe organizacji religijnych.

Model rynkowy^zastosowany pierwotnie przez Karla Mannheima do analizy światopoglądów⁸, został następnie rozwinięty przez Niebubra, lecz później przede wszystkim przez Bergera.J£prientowanie rynkowe oznacza z jednej strony — w kontekście pluralizacji— „zróżnicowanie” ofert religijnych, przejawiające się w wewnętrznej sekularyzacji Kościołów i w wykształcaniu się najrozmaitszych synkretyzmów instytucji wtórnych. Ze strony podmiotu, w kontekście prywatyzacji, odpowiada temu nasilające się zorientowanie konsumpcyjne. Zachowanie indywidualne w sferze prywatnej.określone jest w coraz większym stopniu poprzez subiektywne preferencje, które pozwalają wybrać z oferty tó, co „pasuje”. A wybór ów staje się coraz mniej uzależniony od społecznie zdeterminowanych kryteriów selekcji. Religia „użytkowana” jest tylko w tej formie i stopniu, w jakich spełnia ona indy-

25

1

J. Matthes (1969,143) widzi zaś w pluralizacji a) subiekt ywizację zawartości znaczeniowych i b) wtórną instytucjonalizację ich form społecznych. Matthes podąża tu za poglądem, sformułowanym w 1966 r. przez Bergera i Luckmanna. Secularization and Pluralism, w: Intemalional Yearbook for Sociology of Religion D (1967). „The definilion of personal identity becomes irrelevant to the primary social institutions." M. C. Mason (1975a), 11.

2

   Th. Luckmann, op. cii (1986), 37 i nast.

3

   Por. 1. Mórth (1978, szczeg. 89-92). H. Meyer, Religionskritik, Religiom-soziologie imd Sakularisat i on, Frankfurt/Main 1988.

4

   Por. A. Kreier, Religionssoziologie &vischen Theorie, Apologie und Kritik der Religion. Frankfurt/Main 1986.

5

   Odnosi się to np. do M. Schibilsky'cgo. który w pracy empirycznej nazywa sprywatyzowaną religię „subiektywnym systemem sensu, nie poddającym się przekładowi interkomunikatywnemu". Religiose Erfahrung und Interaklion, Stuttgart 1976, 113.

6

   Por. N. Luhmann, Die Funkiion der Religion, Frankfurt 1982. Adekwatnej interpretacji Luckmannowskiej „tezy o prywatyzacji" dokonał B. Wallisch-Prinz: Reli-gionssoziologie. Eine Einfilhrung, Stuttgart 1977.

7

   G. Lenski, za: V. Drehsen (1975).

8

   Die Bedeutung des Konkreten im Gebiet des Geistigen, w: K. Mannheim, Wissenssoziologie, Neuwied 1970.