IMG08 (6)

136

—---Haydn Hflo.

przetwarzania wiedzy w opowieść², zamykania doświadczę nia człowieka w formie przystającej do struktur znaczeniowych, które mają charakter ogólnoludzki, a nie specyficznie kulturowy. Możemy nie być w stanie w pełni pojąć charakterystycznych dla innej kultury wzorców myślenia, lecz stosunkowo łatwiej będzie nam zrozumieć pochodzącą z jej kręgu opowieść, bez względu na to, jak dalece krąg ten wyda nam się egzotyczny. Jak to ujmuje Barthes, „narracja (...) jest przekładalna bez zasadniczego uszczerbku”, w odróżnieniu od poezji lirycznej czy rozprawy z dziedziny filozofii.

Oznaczałoby to, że narracja jest meta-kodem o charakterze uniwersalnym, który służy do przekazywania transkul-turowych informacji dotyczących natury wspólnej nam wszystkim rzeczywistości, a nie tylko jednym z wielu kodów, przy pomocy których określona kultura może nadawać sens doświadczeniu. Pojawiając się, jak powiada Barthes, między naszym doświadczeniem świata a wysiłkami, by opisać to doświadczenie w języku, narracja „nieustannie dostarcza znaczeń prostym odbiciom opowiadanych zdarzeń”. Jak z tego wynika, brak umiejętności narracyjnych bądź wyrugowanie narracji równałyby się nieobecności lub wyrugowaniu samego znaczenia.

Ale o jakie znaczenie tu chodzi? Czego dotyczy nieobecność i rugowanie? Perypetie narracji w historii historiogra- I fii oferują nam pewien wgląd w tę kwestię. Historycy nie muszą głosić swoich prawd o realnym świecie w formie nar- ; racyjnej. Mogą wybrać inne, nienarracyjne lub nawet anty- B

^: Słowa „opowieść” [nanaline], „narracja" [narraiion], „opowiadać” [to narra-U] itd. wywodzą się z łacińskiegognarus („wiedzący”, „zapoznany z czymś", „doświadczony”, „wprawny” itd.), a narró („relacjonować”, „opowiadać”) z sanskryc-kiego rdzenia gni („wiedzieć”). Ten sam rdzeń posiada greckie słowo Y^cSptpog („poznawalny”, „znany”); zob. Emile boitacą, Dictionnain itymologiąue dt la lan-guegrecęue. Heidelberg: C. Winter, 1950, pod has. yv6pipo<;. Łączę podziękowa nia dla Teda Morrisa z Cornell University, jednego z naszych wielkich etymologów.

narracyjne rodzaje przedstawiania, takie jak medytacja, anatomia czy streszczenie. Tocqueville, Burckhardt, Huizin-ga i Braudel — by wymienić tylko najwybitniejszych mistrzów współczesnej historiografii — z niektórych swoich prac wyrugowali narrację, hyć może zakładając, iż znaczenie wydarzeń, jakimi pragnęli się zająć, nie poddawało się przedstawieniu w tym akurat kształcie.³ Nie chcieli oni opowiadać o przeszłości, czy też raczej odmówili opowiadania o niej historii z wyraźnie zaznaczonym początkiem, częścią środkową i zakończeniem; procesy, które ich interesowały, ujęli w formy inne od tych, jakie zazwyczaj kojarzymy z opowiadaniem. Choć z pewnością opowiedzieli o rzeczywistości, którą postrzegali, bądź sądzili, że postrzegają wewnątrz czy też pod powierzchnią badanych źródeł, to nie poddali jej narratywizacji, nie narzucili na nią formy opowieści narra-cyjnej. Ich przykład pozwala nam rozróżnić pomiędzy dyskursem historycznym, który sprawozdaje, i takim, który nar-ratywizuje; między dyskursem otwarcie przyjmującym perspektywę przyglądania się światu i zdawania z tego oglądu sprawy a takim, który stwarza mylne wrażenie, iż udało mu się sprawić, by świat przemówił sam przez siebie, i to przemówił w formie narracyjnej.

Idea rozpatrywania narracji nie tyle jako formy przestawiania, ile raczej jako sposobu mówienia o wydarzeniach, czy to rzeczywistych, czy wyobrażonych, została ostatnio rozwinięta w ramach dyskusji nad związkiem między dyskur-

* Zob. Alcxis dc Tocqueville, O demokracji to Ameryce, t. l-ll, przełożyli Barba-rajanicka i Marcin Król. Kraków: Znak, 1996; Jacob Burckhardt, Kultura Odrodzenia we Włoszech. Próba ujęcia, przełożyła Maria Krzcczkowska. Warszawa: PIW. 1991; Johan Huizinga_K/cri«»S średniowiecza, przełożył Tadeusz Brzostowski. Warszawa: PIW, 1992; Fernand Braudel, Morze Śródziemne i świat śródziemnomorski w epoce Filipa II, t. 1-11, przełożyli Marcin Król i Maria Kwiccicńska. Gdańsk: Wydawnictwo Morskie, 1977. Por. także Haydcn Whitc. Metahistory. The łftrtai cal Imagination in Nineteenth-Century Europę. Baltimore and London: The Johns Hopkins \Jniversity Press, 1973 oraz Hans Kcllncr. „Disordcrly Conduct- Bras dcl’s Mcditcrrancan Satirc". His lory and Theary, vol. 19, nr 2, 1979, ss. 197-222.