IMG (27)

Kategorie słowotwórcze Ź07

Analogiczne sufiksy z innymi głoskami miękkimi to: -ci-o, -ci-a, por. wujcio, córcia, żabcia| -uni-o, -uni-a, por. dziadunio, księżunio, lalunia, siostrunia. Teoretycznie można zatem i w formach typu brzuś dostrzec derywację sufiksalną, poddaną jednak regule haplologii (unikania sylab podwojonych): brzuch >*brzuchuś> brzuś, wnuk > wnuczuś > wnuś.

7.5. Kategorie słowotwórcze

Kategorie słowotwórcze bliższe są klasom leksykalnym niż gramatycznym. Obejmują duże zbiory derywatów, które poza przynależnością do tej samej klasy gramatycznej - np. rzeczowników - mają wspólny element znaczenia, dostatecznie ogólny, lecz zarazem specyficzny dla tej części mowy, np. ‘wykonawca czynności’, ‘narzędzie’, ‘mieszkaniec’. W odróżnieniu od klasyfikacji czysto semantycznych to wspólne znaczenie wynika z budowy słowotwórczej, tj. komunikowane jest przez for-mant i abstrakcyjne ujęcie tematu słowotwórczego, por. ‘nazwa miejscowa’ + -czykl -anin!-akt-in itp. dla kategorii nazw mieszkańców: Kanadyjczyk, Rosjanin, warszawiak, Litwin. Podserie z tym samym formantem noszą nazwę typu słowotwórczego - w naszym przykładzie będą to odpowiednio: typ Kanadyjczyk, Chińczyk, Izraelczyk, Palestyńczyk, typ Rosjanin, Marsjanin, gdańszczanin, kresowianin, typ warszawiak, wieśniak, Prusak, Ślązak, typ Litwin, Zmudzin, Białorusin itd.

Nie wszystkie klasy znaczeniowe mają przy tym do swojej dyspozycji wyspecjalizowane środki słowotwórcze. Różny też jest poziom abstrakcji tych ostatnich. Zasłużone dla slawistyki strukturalne słowotwórstwo czeskie wyróżniało następujące kategorie dla rzeczowników: nomina agentis (odczasownikowe nazwy wykonawców czynności), n. actoris (odrzeczownikowe n. wykonawców), n. instrumenti (n. narzędzi), n. resultativa (n. rezultatów), n. attributtya (n. nosicieli cech), nazwy nosicieli relacji względem substancji (przynależność, pochodzenie, podobieństwo), n. łoci (n. miejsc), n. collectiva et singulativa (nazwy zbiorowe i jednostkowe), n. deminutiy a et meliorativa (zdrobnienia i rzeczowniki oceny pozytywnej), augmentativa et peio-rativa (zgrubienia i rzeczowniki oceny negatywnej), n. mota (n. żeńskie od męskich lub na odwrót), nazwy istot młodych, n. actionis (nazwy czynności) oraz niektóre bardziej szczegółowe klasy semantyczno-słowotwórcze: nazwy chemiczne, nazwy minerałów i kopalin, nazwy owoców, kur, likierów, wód mineralnych, samochodów itp. (por. Daneś, Dokulil, Kuchar 1967). Dla polszczyzny wyróżnia GWJP (1998) m.in. tak wąskie klasy, jak nazwy gatunkowe, por. nicień ‘gromada robaków o ciele wydłużonym jak nic’’, n. materiałowe, por. koszulówka ‘materiał na koszule*% n. tem-poralne, por. wrzesień ‘czas, kiedy kwitną wrzosy’. Z drugiej strony przyjmuje się w GWJP istnienie bardzo ogólnej kategorii nazw subiektów, tj. podmiotów, definiowanej bardziej na podstawie składniowej niż semantycznej, z podziałem na ‘subiektów czynności, procesów i stanów’ (w jej zakres wchodzą nazwy nie tylko wykonawców osobowych, lecz także maszyn i urządzeń), ‘subiektów cech’ i po prostu ‘subiektów’