KUIVASAARI1

Kuivasaari

- strażnik Helsinek

Umocniona fińska wyspa, która broniła prawie sto lat przed agresją ze wschodu i zachodu

Wieża dwóch armat 12-calowych w okresie II wojny światowej [Za O. Enqvist, Kuivasaari, op. cit., dzięki uprzejmości Autora]

Fortyfikacje Kuivasaari to przykład miejsca, które ze względu na swoje położenie przez prawie wiek pełniło jedną funkcję, mimo iż zmieniały się granice państw. Umocniona wyspa, mająca w zamierzeniu swoich rosyjskich twórców na początku XX wieku bronie przed agresją z za-, chodu, tylko przez kilka lat pełniła tę funkcję, aby do początku XXI wieku chronić przed agresją z przeciwnego kierunku, ze wschodu.

Wybudowana tutaj w latach 30. XX w. pancerna wieża artyleryjska

Jarosław Chorzępa

jest unikalnym w skali światowej przykładem wyjątkowej konwersji starszej, lecz w pełni wartościowej budowli obronnej do nowych celów, gdyż w przeciwieństwie do innych adaptacji starych dzieł obronnych do nowych celów, polegających głównie na wyburzeniu i daleko posuniętej modernizacji starej substancji budowlanej (przykładowo modernizacja fortu Sumter w celu umieszczenia baterii armat 12-calowych), polegała ona na zachowaniu przez starą baterię pełnej zdolności bojowej, tak więc możemy mówić o pełnej symbiozie „starej" i „nowej" fortyfikacji.

Historia zagospodarowywania Kuivasaari, „Suchej Wyspy" (po fińsku kuiva - suchy, wytrawny, saari - wyspa), położonej na obrzeżach Helsinek, rozpoczęła się w XVIII w., gdy zaczęli ją wykorzystywać rybacy. Do 1918 roku nazywano ją oficjalnie Ma-łyj Mjóló. Pod koniec XIX w., gdy wraz ze wzrostem siły artylerii okrętowej fortyfikacje Sveaborga (twierdzy na sześciu wyspach, broniącej Helsinek od strony morza, dziś na liście Światowego Dziedzictwa UNESCO) okazały się przestarzałe, a poza tym położona przy samym porcie twierdza nie zapewniłaby mu bezpieczeństwa, zaczęto się zastanawiać nad militarnym wykorzystaniem archipelagu małych wysp, wianuszkiem otaczających nie tylko Helsinki, ale i większość fińskiego wybrzeża. Od roku 1896, kiedy to zapadła decyzja o militarnym wykorzystaniu wyspy, rozpoczęto wywłaszczanie rybaków. Ponieważ główny wysiłek wojskowy carskiej Rosji był w tym czasie skoncentrowany na Dalekim Wschodzie, nie rozpoczęto żadnych prac. Ponownie zwrócenie przez wojskowych uwagi na Helsinki nastąpiło w 1910 roku, w ramach tak zwanego Planu Obrony 1910 r., mimo iż nie był on jeszcze wtedy gotowy i że budowę wielu fortyfikacji rozpoczęto już wcześniej. Najważniejszą przeszkodą w Zatoce Fińskiej miała być Centralna Linia Obrony, położona pomiędzy Tallinem i Porkallą, opracowywana w latach 1911-1912, ostatecznie zatwierdzona przez cara w 1912 roku. Największy nacisk położono na rozbudowę i ufortyfikowanie morskiej bazy w Tallinie (ros. Rewel), nazywanej Twierdzą Imperatora Piotra Wielkiego. Baza ta miała posiadać zarówno rozbudowany system fortyfikacji nadbrzeżnych (w tym między innymi wieże pancerne z armatami 305 mm i 356 mm), jak i rozbudowany front umocnień lądowych. Jednakże rozbudowa tak kosztownego systemu fortyfikacji lądowych musiała zająć wiele czasu, na tymczasową bazę floty wybrano Helsinki (twierdza Sveaborg). Ze względu na wspomnianą tymczasowość tej bazy, nie budowano tutaj stanowisk dla najcięższych dział nadbrzeżnych, lecz baterie dla dział średnich i małych kalibrów, wystarczających do odparcia ataku torpedowców wspieranych przez krążowniki - prawdopodobnie obawiano się drugiego Port Artur i wyeliminowania floty nagłym, niespodziewanym atakiem. Ze względu na fakt, że nowo budowane pancerniki miały zbyt duże zanurzenie, nie mogły korzystać z helsińskiego portu, lecz musiały kotwiczyć na redzie zewnętrznej, baterie postanowiono wznieść na wspomnianym wyżej archipelagu

74 MILITARIA