kupisiewicz dydaktyka ogólna 1

184 Dydaktyka ogólna

takie środki proste, jak modele czy radio. W związku z tym rośnie znaczenie tzw. kształcenia multimedialnego, którego istota sprowadza się do wykorzystywania w pracy dydaktycznej racjonalnie i zarazem funkcjonalnie dobranych prostych i złożonych - w tym technicznych - środków dydaktycznych. Charakterystyczną cechą tych ostatnich jest to, że składają się one, po pierwsze, z określonych urządzeń technicznych, np. projektora filmowego, oraz po drugie, z materiału dydaktycznego eksponowanego za pomocą tych właśnie urządzeń, np. z filmu - w przypadku projektora filmowego.

Wielości stosowanych w nauczaniu środków, łącznie z najbardziej nowoczesnymi, nie musi przy tym towarzyszyć - niejako automatycznie - poprawa uzyskiwanych efektów dydaktycznych. Takie bowiem efekty są zależne nie tyle od ilości włączonych do procesu kształcenia środków, co raczej od ich kompleksowego i równocześnie funkcjonalnego zastosowania w tym procesie. Kryterium rozstrzygającym musi tu być zatem pytanie, czy daną czynność (przekaz informacji, kontrolę i ocenę stopnia ich opanowania przez uczniów, utrwalanie wiadomości itp.) lepiej wykona nauczyciel, czy np. maszyna dydaktyczna. Ponadto trzeba brać pod uwagę, że o ile w nauczaniu konwencjonalnym środki dydaktyczne służą głównie, a niekiedy wyłącznie, do ilustrowania („upoglądowiania”) werbalnego przekazu nauczyciela, o tyle w nauczaniu multimedialnym należy posługiwać się nimi dla realizacji różnych zadań dydaktycznych, a więc kształtowania u dzieci i młodzieży motywów pobudzających ich do aktywności poznawczej, samodzielnego przyswajania sobie wiadomości, autokontroli i samooceny postępów w nauce, rozwiązywania problemów, posługiwania się zdobytą wiedzą w praktyce itd.

6. Środki wzrokowo-słuchowe a maszyny dydaktyczne

Czy maszyny dydaktyczne są po prostu jeszcze jedną odmianą środków wzrokowych, słuchowych i wzrokowo-słuchowych, czy też różnią się od nich pod pewnymi względami?

Aby odpowiedzieć na to pytanie, porównajmy charakterystyczne właściwości maszyn dydaktycznych z właściwościami np. oświatowego filmu dźwiękowego jako typowego reprezentanta środków wzrokowo-stu-chowych.

Maszyny dydaktyczne spełniają następujące funkcje:

•    przekazują informacje, a zarazem wymagają odpowiedzi na zadawane pytania;

•    zapewniają natychmiastowe sprzężenie zwrotne, bezpośrednio informując ucznia, czy odpowiedział dobrze;

•    umożliwiają uczniowi pracę indywidualną, tak by tempo przyswajania wiadomości było dostosowane do jego własnych potrzeb i zdolności.

Film także podaje informacje, ale nie wymaga od ucznia jakichkolwiek wypowiedzi. W związku z tym nie ocenia Leż ich trafności. Nie

_

umożliwia ponadto uczniom uczenia się w stosownym dla każdego z nich tempie oraz zgodnie z wykazywanymi zdolnościami.

Tak więc, aby sprostać wymaganiom stawianym maszynom dydaktycznym, film - podobnie zresztą jak inne środki wzrokowo-słuchowe, wzrokowe i słuchowe - musiałby:

•    najpierw przekazywać uczniom informacje, a następnie żądać od nich co pewien czas odpowiedzi na zadawane pytania;

•    wyłączać się automatycznie po postawieniu każdego pytania, aby uczniowie mogli na nie odpowiedzieć, a następnie włączać się ponownie w celu sprawdzenia odpowiedzi:

•    informować ucznia o trafności odpowiedzi (por. Cram, 1969, s. 1-14).

7. Uwagi metodyczne

Środki dydaktyczne tylko wtedy mogą stanowić pełnowartościowy składnik procesu nauczania - uczenia się, kiedy się je traktuje w ścisłym powiązaniu z pozostałymi składnikami tego procesu oraz wyznacza im określone zadania do spełnienia. Ich dobór zależy więc nie tylko od materialnego wyposażenia szkoły w pomoce naukowe, lecz również od założonych celów lekcji, od metod pracy dydaktycznej, od wieku uczniów, a ponadto od charakterystycznych właściwości poszczególnych przedmiotów nauczania.

Jeżeli np. celem lekcji jest zaznajomienie uczniów z nowym materiałem, to stosowane środki dydaktyczne będą na niej spełniać inną funkcję aniżeli w przypadku utrwalania przerobionego już materiału lub kontroli i oceny wiadomości i umiejętności. Podobnie stosowanie wykładu jako metody dominującej na danej lekcji wyznacza środkom dydaktycznym, którymi nauczyciel zamierza się posłużyć, zupełnie inną funkcję niż ta, jaką miałyby do spełnienia na lekcji prowadzonej głównie metodą laboratoryjną. I wreszcie wiek uczniów oraz charakterystyczne właściwości poszczególnych przedmiotów nauczania determinują zarówno rodzaj środków dydaktycznych, jak i sposób ich wykorzystania na lekcji. Inne bowiem środki będą stosowane na lekcji matematyki na szczeblu propedeutycznym, a jeszcze inne - w liceum; innymi pomocami naukowymi posłuży się nauczyciel języka polskiego, innymi zaś - pracujący w tej samej klasie fizyk czy geograf.

Dobór środków dydaktycznych, tak jak i dobór określonych metod nauczania, zależy więc od wiciu różnych czynników, a nie tylko od takiego czy innego wyposażenia szkoły w sprzęt i pomoce naukowe. O skuteczności tych środków w niemałym stopniu rozstrzyga przy tym fakt, czy nauczyciel, decydując się na ich wybór, czyni to, mając również na uwadze pozostałe składniki procesu nauczania - uczenia się, tzn. czy traktuje środki dydaktyczne jako integralny składnik tego procesu. Skuteczność tę można dodaktowo zwiększyć, stosując środki, które: