kupisiewicz dydaktyka ogólna1

144 Dydaktyka ogólna

Stosownie do tych zadań wyróżnia się takie rodzaje pogadanki, jak: wstępna, służąca zaznajomieniu uczniów z nowym materiałem, syntetyzująca i utrwalająca oraz kontrolna.

To jednak, w jakiej mierze pogadanka okaże się pomocna w realizacji wymienionych zadań, zależy od rodzaju pytań stawianych uczniom przez nauczyciela. Pytania te, jeśli mają właściwie spełniać swą funkcję dydaktyczną, muszą być dostosowane do intelektualnych możliwości uczniów. W związku z tym powinny być dla nich jasne, zrozumiałe i jednoznaczne, a oprócz tego powinny ich mobilizować do wysiłku umysłowego, a zwłaszcza do wykorzystania posiadanych wiadomości jako podstawy do zdobywania nowej wiedzy.

Pogadanka, w przeciwieństwie do wykładu, znajduje zastosowanie przede wszystkim w niższych klasach szkoły podstawowej. Natomiast w klasach wyższych posługujemy się nią nie tyle w celu zaznajamiania uczniów' z nowym materiałem, co raczej dla jego syntetyzowania, utrwalania oraz bieżącej, wycinkowej kontroli i oceny.

Istota dyskusji polega na wymianie poglądów' na określony temat. Warunkiem zatem skutecznego posługiwania się nią w' pracy dydaktycznej jest uprzednie przygotowanie uczniów' do wymiany myśli zarówno w sensie merytorycznym, jaki formalnym. Przygotowanie do tego polega przede wszystkim na wyposażeniu dzieci i młodzieży w wiadomości niezbędne do prowadzenia dyskusji. Bez spełnienia tego warunku byłaby ona pozbawiona treści i nieprecyzyjna. Równie ważne jest wdrożenie uczniów do sztuki dyskutowania. Dlatego też przedmiotem szczególnej troski nauczyciela powinno być wyrobienie u nich umiejętności jednoznacznego formułowania dyskutowanych problemów i pytań, prezentowania wiasnych punktów widzenia w' merytorycznie uzasadniony i zarazem logicznie spójny sposób, a także operowania dla obalenia kontrowersyjnych poglądów' argumentami konkretnymi, trafiającymi do przekonania, słowem - naukowymi.

Na wyniki prowadzonych dyskusji istotny wpływ wywiera także ich forma. Z tego względu nauczyciel powinien zaznajamiać uczniów z cechami racjonalnie prowadzonej dyskusji, takimi jak jasność i wyrazistość jej głównego problemu, rzeczowość i zwięzłość wypowiedzi, umiejętność syntetycznego podsumowania jej przebiegu i sformułowania wniosków końcowych, a zarazem wdrażać dzieci i młodzież do kulturalnego sposobu dyskutowania.

Dyskusją można się posługiwać dopiero w najwyższych klasach szkoły podstawowej oraz w szkole średniej. Metoda ta pozwala wzbogacać znany już uczniom materiał o nowe elementy, porządkować go, syntetyzować i utrwalać, a przede wrszystkim rozwijać u nich umiejętność samodzielnego formułowania dłuższych wypowiedzi, obrony swoich poglądów oraz, co jest równie istotne, uczyć ich społecznego współżycia. Od wypowiedzi poszczególnych uczniów, które naświetlają omawiany problem z indywidualnych punktów widzenia, nie zaw'sze zgodnych z opiniami innych osób, dochodzi się, właśnie w toku dyskusji, do rozwiązania współ-nego, uzgodnionego. Wyrażane w czasie dyskusji różne stanowiska i rozmaite poglądy prowadzą na ogół do uzupełnienia i modyfikacji dotychczasowego doświadczenia poszczególnych uczniów, co jest jednym z istotnych warunków ich dalszego rozwoju.

Przy posługiwaniu się metodą dyskusji wskazane jest. respektowanie następujących zasad tej „niełatwej sztuki”:

„1. Dyskutowanie jakiegokolwiek tematu powinno być formą zespołowej pracy mającej zmierzać do rozwiązania zagadnień, a nie konfliktem (...).

2.    Uczestnik dyskusji powinien być zdyscyplinowany, tzn. powinien się liczyć z tym, że jeżeli mówi zbyt długo, to odbiera możliwość wypowiedzenia swych myśli innym dyskutantom (...).

3.    Uczestnik dyskusji powinien ważyć swoje słowa, wypowiadać je z namysłem i nie w uniesieniu, pamiętając o tym, że wypowiedzenie najrozumniejszej myśli nie w porę i pod adresem niewłaściwych odbiorców może być czynem nierozumnym (...).

4.    Uczestnik dyskusji powinien zdobywać się na wysiłek dokładnego zrozumienia tego, co twierdzi strona przeciwna, obejmując tym wysiłkiem nie tylko słowa, ale i intencję treściową słuchanej wypowiedzi.

5.    Uczestnik dyskusji powinien ściśle referować twierdzenia przeciwnika, nie deformując ich, nie wnosząc do nich żadnych obcych tym twierdzeniom akcentów.

6.    Uczestnik dyskusji, skupiając całą uwagę na tym, co twierdzi przeciwnik, nic powinien imputować mu kierowania się w swych wypowiedziach nieujawnionymi, ubocznymi pobudkami. Jeżeli istnieją podstawy do takich przypuszczeń, to upada możliwość dyskusji.

7.    Uczestnik dyskusji nic powinien dawać się ponosić pędowi do efektownych chwytów stylistycznych, nie wyżywać się w swadzie dyskusji, nie ulegać inercji ciągów słownych.

8.    Uczestnik dyskusji nie powinien chcieć dokuczyć przeciwnikowi (nawet tytułem rewanżu). Niechęć dokuczenia przeciwnikowi, zrobienia mu przykrości, nie powinna jednak powstrzymywać uczestnika dyskusji od wyraźnego, jednoznacznego wypowiadania swoich myśli. Niedopowia-danie tego, co się myśli, wywołane obawą, że ktoś się poczuje dotknięty, może być objawem małoduszności. Celem dyskusji nie jest konflikt, ale obawa konfliktu nie może eliminować z dyskusji tego, co stanowi jej treść.

9.    Uczestnik dyskusji nie powinien zabierać głosu w kwestiach zbyt mało sobie znanych (chyba że prosi o glos po to, by zadać pytanie).

10. Uczestnik dyskusji powinien mówić rzeczowo, ani się nie popisując swoją niezależnością myślową, ani też nie kierując się chęcią dogodzenia komukolwiek” (Doroszewski, 1974).

Praca z książką, jako kolejna metoda nauczania oparta na słowie, stanowi jeden z ważniejszych sposobów zarówno poznawania, jak i utrwalania nowych wiadomości. W przypadku uczenia się z tekstów programowanych, o których będzie mowa w rozdziale XVIII, jest ona ponadto sku-