lichtarski (27)

*

54_2. Iitott I cdc pwdiiętlontwł_

akcyjnych dają się zauważyć procesy komplikujące jednoznaczne wskazanie podmiotów przedsiębiorczości (przedsiębiorców). Po pierwsze — znaczna część właścicieli (akcjonariuszy) to inwestorzy pasywni, więc trudno przypisać im cechę przedsiębiorczości, a tym samym określić ich mianem przedsiębiorców. Po drogie — często podmiotami najbardziej aktywnymi są menedżerowie nie będący właścicielami (akcjonariuszami) przedsiębiorstwa. Nie tylko zarządzają oni przedsiębiorstwem, lecz tworzą nowe kombinacje czynników produkcji, co oznacza, iż w rozumieniu Schumpctcra należałoby ich określić mianem przedsiębiorców.

Na bazie powyższych zjawisk należałoby postawić pytanie: czy oddzielenie własności od zarządzania jest jednoznaczne z oddzieleniem właściciela środków produkcji od kategorii przedsiębiorcy?

Coraz wyższy stopień skomplikowania procesów gospodarczych wpłynął na pojawienie się najemnych menedżerów (zarządców), którzy dzięki swej wiedzy są w stanie zarządzać przedsiębiorstwem. Proces ten doprowadził do pojawienia się właścicieli pasywnych, nic pretendujących do roli przedsiębiorców, a jedynie (aż) dostarczających mniejszego łub większego kapitału. Wzmaganie się konkurencji w gospodarce wymusza na menedżerach (zarządcach) podejmowanie funkcji przedsiębiorców w rozumieniu dokonywania coraz to nowych kombinacji czynników produkcji. Procesy wzrostu złożoności i konkurencji w gospodarce opisują rzeczywiste zjawiska przedsiębiorczości i zarządzania przedsiębiorstwem jedynie wówczas, gdy znane są motywy i bodźce działalności gospodarczej. Motywem przedsiębiorczości, tj. siły sprawczej zmuszającej przedsiębiorcę do działania, jest niewątpliwie pragnienie osiągnięcia możliwie największych zysków, nie tyle z zamiarem zaspokojenia potrzeb konsumpcyjnych (co byłoby w sprzeczności z prawem malejącej użyteczności), „ile z dążeniem do stworzenia prywatnego królestwa czy dynastii przemysłowej na wzór panów feudalnych" [4, s. 65]. Dlatego za naczelny motyw można uznać powiększanie wartości przedsiębiorstwa. a osiąganie zysków za środek jego realizacji

Motyw ten jest ściśle powiązany z prawem własności, ponieważ jedynie ono gwarantuje prywatną własność wyniku Gnansowego działań przedsiębiorczych. Wynika stąd, że przedsiębiorcą może być jedynie właściciel środków produkcji, a nic najemny menedżer, choćby wykonywał on funkcje przedsiębiorcy. Menedżer bowiem wykonuje je z innych pobudek (wynagrodzenie, osiągnięcie lub utrzymanie dobrej posady, uznanie, samorealizacja itp.). Większość tych pobudek jest wprawdzie zbieżna z motywem przedsiębiorcy, może być bowiem zrealizowana pod warunkiem poznania tego motywu i zgodnego z nim podejmowania decyzji; problem tkwi jednak w tym, że ocena zgodności decyzji z tym motywem dokonana przez menedżera i przez przedsiębiorcę może być różna — a ponadto niektóre motywy menedżera mogą nic być zgodne z motywami przedsiębiorcy. Przykładem może być dążenie menedżera do samorealizacji, które czasem skłania go do przedsięwzięć mających znamiona (bywa, żc tylko zewnętrzne) wysokiego poziomu technicznego czy organizacyjnego, ale nie zwiększających wartości

przedsiębiorstwa. Pomijamy tu działania menedżera z ewentualnych niższych pobudek, choć w praktyce nie można ich wykluczyć.

W warunkach oddzielenia własności od zarządzania inicjatywa właściciela ogranicza się do wskazania osób zarządzających i nadzorców na podstawie oceny ich pobudek i kwalifikacji. Rada nadzorcza wybierana przez walne zgromadzenie akcjonariuszy (udziałowców, wspólników) jest zawsze wypadkową realnego podziału cząstkowych praw własności. W jej skład wchodzą głównie akcjonariusze (udziałowcy) oraz osoby desygnowane (wybierane i najmowane) przez zgromadzenie. We współczesnym, złożonym święcie interesu już zatem ustalenie składu rady nadzorczej należy traktować jako wybór koncepcji (jednej z możliwych) przyszłych metod i sposobów dokonywania nowatorskiej kombinacji czynników produkcji. Tak więc wybór najemnego składu rady nadzorczej, dokonany na podstawie jedynie zarysu koncepcji działania, w schumpeterowskim ujęciu należy rozumieć jako działanie przedsiębiorcze, ponieważ dobór składu rady nadzorczej oznacza w konsekwencji taki lub inny sposób kombinacji czynników produkcji. W firmach, w których skład rady nadzorczej ustala się bez udziału najemnej kadry menedżerów, sytuacja jest prostsza. Główne grupy akcjonariuszy bezpośrednio wytyczają działania strategiczne, tj. nowe kombinacje czynników produkcji.

Jednakże pozostaje faktem częste zjawisko, że przedsiębiorczość właścicieli (przedsiębiorców) sprowadza się do kontroli dokonywania nowych kombinacji czynników produkcji i wyboru zarysu koncepcji działania. Zjawisko to, dostrzeżone w praktyce funkcjonowania współczesnych gospodarek krajów wysoko rozwiniętych, niosło i niesie za sobą niebezpieczeństwo nadmiernego oddzielenia własności (praw decyzyjnych) od funkcji zarządzania. Prowadzi ono bowiem do ukonstytuowania się co najmniej dwóch procesów będących jego pochodną. Po pierwsze - powoduje w rzeczywistości nikłą skuteczność kontrolowania zgodności (nazbyt) ogólnie sformułowanego zarysu działania (kryterium wyboru i oceny rady nadzorczej) z realizacją kombinacji czynników produkcji Po drugie - motywacje najemnej kadry menedżerskiej ograniczają się z jednej strony do wpływu działań firm konkurencyjnych, z drugiej zaś do prostego „bodżcowania” płacowego (ceny siły roboczej) i pozapłacowego (np. bezrobocie). Konsekwencje nadmiernego oddzielenia własności od zarządzania należy ocenić negatywnie. We współczesnym święcie, szczególnie w obliczu nawrotu idei neoliberalnych, przeciwdziała się temu poprzez system nagród i premii wypłacanych menedżerom różnych szczebli w formie akcji (udziałów) przedsiębiorstwa [5]. Często system ten jest wzmocniony ograniczeniem sprzedaży otrzymanych akcji (najczęściej imiennych) przez 2-5 lat. Przeciwdziałanie nadmiernemu oddzielaniu się własności od zarządzania stanowi niejako próbę restytucji motywów przedsiębior-cy-właścicieia do podejmowania działań przedsiębiorczych.

W kontekście niniejszych rozważań sprawą pozostającą do rozstrzygnięcia jest interpretacja interesujących nas kategorii ekonomicznych w odniesieniu do