mity018 (2)

38 Arkona

cią męczeńską na krzyżu. Według tradycji apokryficznej i autorów wczesnochrześcijańskich miał działać i nauczać na obszarach położonych na południe i wschód od Morza Czarnego: Poncie, Bitynii, „Scy-tii", później także nad dolnym Dunajem wraz z Tracją, wreszcie w Grecji z Epirem i Achają. Późniejsza tradycja orientalna dodała jeszcze Kurdystan, Armenię i Gruzję. Najstarsza kronika ruska, opierając się na źródłach greckich i je rozbudowując, twierdzi, że Andrzej, przybywszy z Synopy do Korsunia (Chersones na Krymie), podążył w górę Dniepru, dotarł do miejsca, gdzie później powstał Kijów (pobłogosławił je i postawił krzyż), a następnie „do Słowien, gdzie dziś Nowogród" (zadziwił się tam ponoć widokiem ludzi chłoszczących się i kąpiących w łaźni), i do Waregów, po czym wrócił do Rzymu i opowiadał o tym, co widział (PML s. 213-214). Niewykluczone, że do Powieści minionych lat trafiła tradycja już ugruntowana na Rusi, skoro od panowania Włodzimierza Monomacha (wielki książę kijowski 1113-1125) imię Andrzej stało się popularne w rodzie panującym (Andrzej Dobry, Andrzej Bogolubski). W Kijowie i Perejasławiu powstały cerkwie pod jego wezwaniem. „Wśród ludu ruskiego legenda apostolska nabrała charakteru folklorystycznego i przyczyniała się do wzmożenia religijności, służąc przy tym udostojnieniu dynastii" (W. Kowalenko, SSS124).

Arkona - gród i główny ośrodek kultowy Rugian (Ranów). Położona na północnym skraju półwyspu Witowskiego, została po raz pierwszy wymieniona w źródłach przez Hel-molda z Bozowa (II, 108) w związku ze zdobyciem przez Duńczyków Ru-gii i likwidacją kultu —»Świętowita. Badania archeologiczne wykazały, że około przełomu VIII na IX w. powstał gród z dwoma wałami (wewnętrznym i zewnętrznym) od strony lądu. Znaczna część tego grodu, prawdopodobnie ze świątynią Świę-

Przypuszczalny plan grodu świątynnego w Arkonie

towita (której nie udało się odnaleźć), uległa niszczącemu działaniu fal morskich w czasach późniejszych. W X-XI w. zniwelowano wał wewnętrzny. Na terenie grodu i podgrodzia odnaleziono wiele przedmiotów poświadczających ożywione kontakty handlowe z innymi krajami, natomiast jako obiekt kultowy nie miał gród regularnego stałego osadnictwa. Dzięki źródłom skandynawskim (Sakso Gramatyk i Knytlinga-saga) wiemy stosunkowo dużo o targu odbywającym się regularnie w Arkonie lub jej okolicy, na który przybywali także obcy kupcy, płacący opłaty kapłanom Świętowita. Świątynia tego najwyższego boga Rugian i jej kapłani, zwłaszcza po upadku sanktuarium —> Swarożyca w —> Radogo-szczy-Retrze w II połowie XI w., odgrywali czołową rolę na całym północnym Połabiu, nie tylko w sensie czysto religijnym, lecz również jako główny ośrodek pogańskiego oporu przeciw chrześcijaństwu. Inne ludy północnopołabskie musiały uznawać kult Świętowita. Świątynia była znaczną budowlą drew-    ^Brama s¹⁰^ świątynnego

nianą ozdobioną rzeźbami i malowidłami oraz otoczoną podwójnym ogrodzeniem. Część wewnętrzna była podparta czterema słupami. Znajdował się w niej wielki czterogłowy posąg Świętowita. Świątyni strzegło trzystu zbrojnych jeźdźców. Kapłani zarządzali zdeponowanym tam skarbem Świętowita, pochodzącym z opłat i danin mieszkańców wyspy, części łupów wojennych, trybutów ludów podporządkowanych oraz „dobrowolnych" darów kupców (kiedyś nawet sam chrześcijański król duński ofiarował cenny puchar). Przy świątyni obchodzono uroczystości religijne i sprawowano wróżby dotyczące wojny, plonów czy połowów. Okres największej świetności Arkony przypadł na I poł. XII w. W 1168 r. król duński Waldemar I wraz z arcybiskupem Absalonem i przy pomocy książąt pomorskich zdobył Rugię wraz z Arkoną. Zniszczono wtedy świątynię i posąg Świętowita, zabrano skarb, na miejscu sanktuarium pogańskiego wzniesiono