Obraz
8 (68)

własnych, znanych spraw (w przypadku pomagającego) bądź też w stan dyskomfortu, ale już znanego, niejako „oswojonego” (w przypadku wspomaganego). Istnieje obawa, że wychodząc ku drugiemu człowiekowi, utraci się coś z siebie. „Chcę uratować ciebie, ale chcę zachować i siebie” — myśli .pomagający; „chcę poczuć się lepiej, ale~chcę zachować siebie takim, do i jakiego przywykłem, obawiam się konieczności wyraźnej zmiany, która ispowoduje utratę tożsamości” — broni się wspomagany.

Równocześnie jednak uczestnictwo w relacji pomocy daje możliwość przesunięcia granic własnego „ja”. Wspomagany może przesunąć granice 'własnych możliwości, poma'grrjący '"dając, wysyłając coś ku wspomaganemu, wyczerpuje wprawdzie swoje zasoby, ale rozszerza granice swej siły i mocy, możliwości dawania. Każdy z nich w efekcie może więcej niż tylko dać lub wziąć (Cybulski, 1990)¹.

W)spotkaniu tym obie osoby współkreują się wzajemnie (ja kreuję ciebie, ale i ty kreujesz mnie). ObiT^rzezywają radosćTpłynącą z przyjemności bycia obdarowanym czyjąś dobrocią, zainteresowaniem czy też z możliwości obdarowywania, pomnażania siebie. Pomoc jest przeżyciem senso-twórczym. Życie nabiera sensu dla wspomaganego, który w dialogu z drugą osobą odszukuje, wyznaje siebie, czuje wyraźnie swe istnienie, i dla pomagającego, który dzieląc się, odczuwa pożądane przez człowieka usprawiedliwienie własnego bycia w świecie, a przyjmując wyznanie wspomaganego, sam zyskuje potwierdzenie własnego sensu istnienia. Innymi słowy, w relacji pomocy, jeśli jest ona prawdziwym spotkaniem, ujawnia się pełnia człowieczeństwa i istnienia. To daje przeżycie radości. Wyraża się ono w stwierdzeniach: „spotkałem człowieka, poczułem się człowiekiem”, pojawiających się w opisach uczuć przeżywanych w sytuacji po-I mocy. W ten sposób zwracając się ku innym, nieuchronnie zwracamy się j ku sobie; stąd żądanie pełnego, „czystego” altruizmu, rozumianego jako poświęcanie się dla innych przy zupełnym braku korzyści własnych, jest i niemożliwe do spełnienia.

Równocześnie z przeżyciami pozytywnymi spotkanie to dostarcza przeżyć innego typu. Każdy z uczestników relacji pomocy czuje ograniczenie własnej wolności przez zetknięcie z wolnością drugiego; nasz własny, upragniony projekt wolności absolutnej załamuje się w zetknięciu z wolnością partnera. Zaakceptowanie jego wolności wiąże się z ograniczeniem własnej, jest trudne i przykre, wymaga pokory. (Uznanie wolności drugiej osoby pozwala godzić się z odmową przyjęcia pomocy, obroną przed pomo-

cą nie chcianą itp.). Można tej wolności nie akceptować, ale to równa się uprzedmiotowieniu partnera, powodując zmianą relacji „ja — ty” w relację „ja — to”.

Pomoc jest realnością, wymaga przekształcania rzeczywistości (K ę-piński, 1986). Własny plan tegoż przekształcania może się okazać nierealny, trzeba go zmieniać i dostosowywać do realnych warunków otoczenia oraz własnych możliwości. Powstaje konflikt wynikający z samego oporu rzeczywistości, wymagający zdolności zrezygnowania i dostosowywania się do rzeczywistości. Jest to walka, w której raz się zwycięża, a raz zostaje zwyciężonym. Na dodatek sytuacja pomocy może nakazywać realizację cudzego planu, a wówczas ma się do wyboru akceptowanie cudzego planu i z czasem uczynienie go planem własnym lub stały bunt przeciw niemu. Przejście od planu (struktur czynnościowych, potencjalnych) do fazy realizacji wymaga chcenia, decyzja jest warunkiem wstępnym, koniecznym do rozpoczęcia tego procesu, mobilizacja taka wymaga wysiłku, przed którym człowiek często się broni.

Obydwaj uczestnicy przeżywają stany ambiwa-1 e n c j i, przy czym u pomagającego występuje ambiwalencja o charakterze moralnym, u wspomaganego —■ psychologicznym (ambiwalencja emocjonalna i poznawcza).

W s p o m_a_g_a_n_y waha się między skorzystaniem z dobrodziejstw pomocy, dającej nadzieję na poprawę sytuacji, a obawą przed ukazaniem własnej słabości i obniżeniem poczucia własnej wartości, między pragnieniem bycia samodzielnym a chęcią zdjęcia z siebie ciężaru problemu. Doznaje sprzecznych uczuć, pragnie pomocnego kontaktu, ale obawia się odmowy, utraty atrakcyjności, a także możliwości ośmieszenia się. Nadzieja na przywrócenie czy też zwiększenie własnej mocy ściera się z obawą przed uzależnieniem od pomagającego; chęć uzyskania poczucia bezpieczeństwa z koniecznością otwarcia się na ingerencję z zewnątrz, niosącą zawsze pewne zagrożenie; potrzeba swobody z koniecznością dostosowania się do pomagającego i zaciągnięcia wobec niego długu wdzięczności. Pragnienie bycia zrozumianym walczy z naturalną obawą przed niezrozumieniem, potępieniem bądź też wadliwym odczytaniem problemu, Obawa ta wynika ze świadomości niedoskonałości ludzkich poczynań, jak też niemożności wyraźnego sformułowania przez potrzebującego własnych oczekiwań, jasnego określenia problemu, który trzeba.rozwiązać. Często wspomagany ma ogólne poczucie dyskomfortu, ale nie potrafi sprecyzować ani jego istoty, ani przyczyn, ani oczekiwanych sposobów usunięcia. Trudność stanowi również wyważenie zachowania wobec pomagającego tak, by okazać mu szacunek, lecz nie być zbyt uniżonym. Wspomagany nie tylko doznaje sprzecznych uczuć, ale dręczy go także najczęściej sprzeczność ocer. własnej osoby. Z jednej strony fakt uzyskania pomocy potwierdza, ze iu-

1

Rozważania dotyczące „ja¹¹ i wolności (zawarte w tym i następnych dwóch akapitach) oparte zostały na koncepcji relacji człowieka z otoczeniem opracowanej przez Tomasza Cybulskiego tl990).