obraz0

112 E. E. Evans-Prltchard - Religia Nuerów

narzeczonej, gdy członek ich rodziny zachorował, by mogli wołu przeznaczyć Bogu, któremu złożyli go w ofierze ^l2.

By ocenić, jak Nuerzy popadają w przedstawione wyżej kłopoty z przeznaczonymi duchom krowami, musimy uświadomić sobie, jak ogromną wagę ma bydło w ich życiu: bydło jest podstawowym tematem rozmów, prawie każdy Nuer jest komuś dłużny bydło, a ktoś jemu; terminy spłat często są określane, jeżeli w ogóle, na lata albo nawet na generacje. Nuer przejdzie każdą odległość, by dostać bydło, do którego - jak sądzi - ma prawo, oraz by odroczyć spłatę własnego długu. Nie jest więc niespodzianką, że w takich okolicznościach człowiek może odłożyć na bok spełnienie obowiązków wobec ducha, jeżeli ma wybrać między roszczeniami natarczywego wierzyciela i ducha, który - jak człowiek ma nadzieję - zadowoli się przynajmniej na razie dobrymi intencjami. Człowiek może czuć się swobodniej w stosunkach z duchem, który wedle nadziei człowieka nie weźmie uchybienia za nieodwracalny błąd na przykład w sytuacji nieuniknionych zobowiązań wobec krewnego.

Poza przeznaczeniem krowy duchowi, złożeniem w ofierze wołu, owcy lub kozy, gdy jest on niezadowolony, Nuer powinien cyklicznie odprawiać ceremonie ku jego czci. Na ogół odbywają się one po żniwach, gdy jest dużo piwa. Byłem na takiej ceremonii w domu Karluala, który wystąpił w historii choroby Galuaka, którą już opowiedziałem. Odprawioną ją ku czci deng, którego Nuerzy określają jako Icwoth ciengde lub kwoth gocile, duch domu lub rodziny. Powiedziano mi, że wszyscy liczni bracia Karluala odprawili już po kolei podobną ceremonię, więc teraz jest jego kolej, by ją odprawił. Ceremonia zeszłoroczna była bogata, a deng złożono wołu w ofierze. Po niej deng powiedział Karlualowi ustami kogoś przez niego opętanego, że w tym roku chce on tylko trochę piwa, tak że ceremonia, której byłem świadkiem, odbyła się na mniejszą skalę. Jest ona znana jako „kąpanie krowy w piwie”.

Ceremonia odbyła się rano i rozpoczęła z opóźnieniem, ponieważ jedna albo kilka z osób, które miały przy niej być, uczestniczyły gdzieś we wsi w tego samego rodzaju uroczystości, którą odprawił mężczyzna zwany Mokwac dla ducha zmarłego męża swojej konkubiny. Kiedy przybyłem do

¹² Bogu nie przeznacza się krów, robi się to wyłącznie dla duchów. Woły są czasami przeznaczane Bogu, ale wedle mojej wiedzy, tylko w takich sytuacjach jak opisana, kiedy zamierza się złożyć w ofierze w bliskiej przyszłości. Przeznaczenie ma wówczas naturą poświęcenia na ofiarę.

domostwa Karluala, zauważyłem tykwę z piwem umieszczoną w rogu kra-alu obok stogu siana. Obecni byli bracia Karluala i ich rodziny oraz wielu członków ich klanu i sąsiadów. Jeden z nich, Dhoal, został poproszony

0 przewodzenie uroczystości, ponieważ był on zwierzchnikiem społeczności. Rozpoczął on od wylania niewielkiej ilości piwa na kołek, do którego przywiązana była krowa poświęcona deng, na to Karlual krzyknął, by zaczekać aż przyniosą mu chochlę. Kiedy ją przyniesiono, Dhoal wylał libację na kołek. Wówczas kazano uczynić to samo małemu synowi Karluala

1 wypić to, co zostało w chochli. Następnie kolejni członkowie klanu także wylewali libacje na kołek, a wszyscy obecni nabierali piwa w złożone dłonie i wyrzucali je w powietrze. Czynność ta nazywa się kith. Potem ludzie usiedli wokół naczynia i pijąc pozostałe piwo dyskutowali o sprawach rodzinnych.

Wszyscy członkowie klanu, którzy tylko mogli, powinni wziąć udział w ceremonii, zwłaszcza zaś bliscy krewni agnatyczni, ponieważ w trakcie takiej uroczystości krewni mogą wyjawić wszystkie wzajemne pretensje. Każdy mówi innym, kiedy popełnili błąd (diter) w mowie lub działaniu w ciągu ostatniego roku, a podnoszone sprawy są łagodzone w rozmowie. Nikt nie powinien trzymać swoich żalów w ukryciu, a jeżeli nie wyjawi ich teraz, musi milczeć o nich na zawsze. Nuerzy powiadają, że wówczas zło ulatuje z ich serc. Sądzę, że takie jest właśnie znaczenie wyrzucania piwa w powietrze. Mówią oni wtedy: giakni dial ba ke bap eyang, „Całe zło [które wyrządzili sobie nawzajem] będzie zebrane do [czyli przejęte przez] krowy”. Wszyscy obecni sypią trochę popiołu na grzbiet zwierzęcia, prawdopodobnie wołu, następnie oczyszcza się go kropiąc lub lejąc piwo. Tej części ceremonii jednakże nie zobaczyłem, ponieważ z powodu opóźnienia rozpoczęcia, zwierzę poszło na pastwisko razem z resztą stada. Powiedziano mi, że uczyni się to po południu po powrocie stada z pastwiska.

Dotychczas zajmowałem się relacjami między duchem a zwykłym Nuerem. Zdarza sięjednak, że duch zawładnie człowiekiem, i po wyzdrowieniu nadal przebywa w nim, dając mu moc leczenia, wróżenia, egzorcyzmowania i widzenia przyszłości. Rozważę te funkcje proroków w rozdziale 12. Tu podam jedynie kilka informacji koniecznych do charakterystyki duchów, które opętują proroków.