Obraz9

Już od początku dziejów celem działalności ludzi było przystosowanie elementów krajobrazu naturalnego na swoje potrzeby. Wyrazem tego było ścinanie drzew na budowę chat, zbieranie drewna na opał, a w czasach współczesnych masowe wycinanie lasów dla przemysłu drzewnego, tworzenie hałd z odpadów górniczych, budowa kopalń odkrywkowych. Rezultatem tych działań jest zatruwanie wody i powietrza oraz stepowienie gleb. Można więc zaryzykować twierdzenie, że dążność do wpływu na krajobraz zawsze oddziaływała ujemnie na jego przekształcanie.

Szeroko rozumiany rozwój powodował w XX wieku negatywne zmiany środowiska, w tym przekształcanie elementów przyrody martwej i żywej, niszczenie krajobrazu i ograniczanie przestrzeni naturalnej. W celu ochrony krajobrazu tworzono różne systemy obszarów chronionych (patrz podstawowe obszary chronione, grupa klasyfikacyjna 6).

Przekształcanie krajobrazu związane z wycinaniem odwiecznych lasów przebiegało w historii z różnym nasileniem. Polska przez tysiące lat była pokryta lasami i trudnymi do przebycia borami. Niszczenie drzewostanów na wielką skalę nastąpiło dopiero w XIX wieku, na skutek masowego wyrębu spowodowanego rozwojem górnictwa i przemysłu drzewnego, oraz w drugiej połowie XX wieku ze względu na dewastację środowiska (kwaśne deszcze, zatruwanie gleb, eutrofizacja wód). W drugiej połowie XX wieku nastąpiło również obniżenie poziomu wód gruntowych, w wyniku czego obserwuje się nasilanie procesu stepowienia i erozji gleb.

Rozwój energetyki, górnictwa, hutnictwa i innych gałęzi przemysłu wpływających na powstawanie nieużytków (zagłębie miedziowe, obszary Śląska) oraz wykorzystujących surowiec drzewny (przemysł celulozowo-papierniczy), wyrąb lasów i kwaśne deszcze to „efekty rozwoju, który niszczy” (Aleksandrowicz). Ochrona i właściwe kształtowanie krajobrazu w XX wieku są obecnie podstawowymi kierunkami działań w ochronie krajobrazu. Zmiany w krajobrazie mogą być powolne - ewolucyjne, np. uwarunkowane rozwojem produkcji rolnej na danym obszarze w ciągu wieków, sposobem życia i odżywianiem się ludzi, zmianami gleb leśnych na uprawne. Wyróżniamy także zmiany gwałtowne, tj. rewolucyjne, np. nagłe wylesienie jako wynik działalności gospodarczej (rozwój przemysłu papierniczego) lub klęski ekologicznej (Góry Izerskie, eksploatacja węgla brunatnego). Jeżeli zachodzi potrzeba wprowadzenia zmian w krajobrazie, to musimy pamiętać, aby były one wynikiem szczegółowej analizy w planowaniu przestrzennym danego obszaru, regionu czy kraju. Wiąże się to z pojęciem architektury krajobrazu obejmującej założenia, projekty i ich realizację związaną z przebudową krajobrazu. Człowiek, wprowadzając postęp i wykorzystując przyrodę przez budowę zapór i użycie wody do napędu turbin, wydobywanie węgla brunatnego i siarki, eksploatację kamieniołomów, niszczy lub wręcz dewastuje krajobraz

63