Obraz 5

LX EWOLUCJA MYŚLI KRYTYCZNEJ

Wskazane wyżej rozbieżności co do precyzyjnego datowania debiutu obrazują istotniejszy problem: badacze przy omawianiu twórczości krytycznej Mochnackiego natrafiają na przeszkodę fundamentalną — określenie pełnego zestawienia jego publikacji. Rękopisy artykułów zamieszczanych przez krytyka w prasie warszawskiej przed powstaniem listopadowym nie zachowały się. Jedynym więc źródłem umożliwiającym sporządzenie pełnej listy publikacji są ówczesne czasopisma. Ale sprawa ustalenia autorstwa poszczególnych tekstów okazuje się bardzo skomplikowana, gdyż ich autor, podobnie jak i inni publicyści tego okresu, z reguły nie podpisywał się pod własnymi artykułami. Zagadnienie atrybucji tekstów Mochnackiego ma już dziś sporą literaturę. Badacze w toku dyskusji wysuwali różnorodne argumenty, stosowali rozbudowaną metodologię filologiczną, wykorzystując metody stylo-metryczne i stylistyczne, porównawcze oraz krytykę wewnątrz-ftekstową; warto tu może zaznaczyć, iż pierwszy Spis literackich artykułów i rozpraw Maurycego Mochnackiego w czasopismach warszawskich (1825—1830), sporządzony w 1904 roku przez Stanisława Dobrzyckiego („Pamiętnik Literacki” R. 3, 1904, z. 3, s. 456—468), notuje 106 publikacji, a ostatnie Zestawienie rozpraw, artykułów, recenzji i notatek⁴⁶ przynosi 166 jednostek bibliograficznych, przy czym sprawa ma nadal charakter otwarty, o czym świadczą najnowsze uwagi i polemiki".

Działalność krytyczna na łamach „Gazety Polskiej” i „Kuriera Polskiego”. Nie sposób w tym krótkim Wstępie wyczerpująco scharakteryzować bogatą działalność krytyczną Mochnackiego na polu literackim, teatralnym i muzycznym, z którą

** Zob. M. Strzyżewski, Działalność krytyczna Maurycego Mochnackiego, Toruń 1994, rozdz. HI i IV.

⁴⁷ Zob. M. Mochnacki, Pisma krytyczne i polityczne, t. I, Kraków 1996, tu zwłaszcza: Uwagi edytorskie i komentarze do poszczególnych tekstów.

spotykamy się na łamach „Gazety Polskiej” (1827—1829) i „Kuriera Polskiego” (1829—1830).

W „Gazecie Polskiej”, periodyku założonym 1 grudnia 1826 roku przez Ksawerego Bronikowskiego i Tomasza Gęb-kę, krytyk opublikował ponad 50 artykułów, recenzji i pomniejszych not oraz dwie omówione tu już wcześniej rozprawy Myśli o literaturze polskiej (1828) i Artykuł, do którego był powodem „Zamek kaniowski" Goszczyńskiego (1829), ujawniając niepospolity talent pisarski, przymioty intelektu, werwę polemiczną i nowoczesny warsztat krytyczny. „Gazeta Polska” ze znaczącym wkładem pracy redakcyjnej i pisarskiej Mochnackiego stała się w krótkim czasie podstawowym organem romantyzmu warszawskiego. Redaktorzy pragnęli zainteresować swymi propozycjami szerokie grono odbiorców, zgodnie więc z rozpowszechnioną praktyką wydawniczą innych czasopism łączyli tematykę polityczną, kulturalną, gospodarczą i obyczajową z literaturą, historią i wiadomościami naukowymi. Nowym rysem programowym dziennika, konsekwentnie wcielanym w życie, było podkreślenie ważnej roli „krytyki umiejętnej” w procesie przemian kulturowo-cywiliza-cyjnych Polski. Słynący z ciętego pióra i oryginalnych pomysłów Maurycy Mochnacki w tym swoistym tyglu estetycz-no-polemicznym miał się znakomicie, przydając swym piórem splendoru popularnemu i wartościowemu pismu.

Najlepiej czuł się Mochnacki, jak na zawodowego krytyka przystało, w ogniu literackich polemik. Niemal każda okazja, by zatryumfować nad krytyką klasycystyczną spod znaku Horacego, Boileau i Dmochowskiego, była przezeń wykorzystywana. Zatrzymajmy się w tym miejscu nieco dłużej nad rolą, jaką autor rozprawy O duchu i źródłach poezji... odegrał w batalii o Sonety Mickiewicza. Obszerny artykuł O ,,Sonetach" Adama Mickiewicza (GP 1827, nr 80, 82 z 21 i 23 III) i jego polemiczne pokłosie ujawniają, iż w sporze o znaczenie poezji autora Grażyny, w którym wzięło udział kilkunastu